Τι κάνει η Ευρωπαϊκή Ένωση για να μειώσει το διοξείδιο του άνθρακα

Tο διοξείδιο του άνθρακα (CO2) είναι το ο πιο γνωστό αέριο του θερμοκηπίου. Το 2021 αντιπροσώπευε σχεδόν το 80% όλων των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου στην Ε.Ε. Δεν είναι βέβαια το μοναδικό. Άλλα, εξίσου επιβλαβή αέρια που θερμαίνουν τον πλανήτη είναι το μεθάνιο, τα φθοριούχα αέρια και ουσίες που καταστρέφουν το όζον.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν η τέταρτη μεγαλύτερη πηγή εκπομπής αερίων θερμοκηπίου το 2019, μετά την Κίνα, τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ινδία. Όσο για τις πέντε πιο ρυπογόνες χώρες: Με βάση τις μετρήσεις του 2019, Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Πολωνία και Ισπανία ευθύνονταν για το μεγαλύτερο ποσοστό ρύπων στην Ένωση. H Γερμανία από μόνη της ευθύνεται για το ένα τέταρτο των συνολικών εκπομπών της ΕΕ από την καύση ορυκτών καυσίμων για χρήση ενέργειας. Η Ιταλία και η Πολωνία ακολουθούν με 12,4%, ενώ η Γαλλία με 10,7%.

Από τους πιο επιβλαβείς τομείς για το περιβάλλον είναι αυτός των μεταφορών. Ευθύνονται για σχεδόν το 30% των συνολικών εκπομπών CO2 στην Ευρώπη, εκ των οποίων το 72% προέρχεται από τις οδικές μεταφορές. Είναι μάλιστα ο μοναδικός τομέας στον οποίο οι εκπομπές εξακολουθούν να είναι υψηλότερες από ό,τι ήταν το 1990.

Πιο συγκεκριμένα, τα αυτοκίνητα και τα φορτηγά παράγουν περίπου το 15% των εκπομπών CO2, με μέσο όρο 1,7 άτομα ανά αυτοκίνητο στην Ευρώπη. Ωστόσο, τα σύγχρονα αυτοκίνητα θα μπορούσαν να είναι από τα πιο καθαρά μέσα μεταφοράς εάν χρησιμοποιούνται από κοινού και όχι μόνο για ένα άτομο.

Την ίδια ώρα, η διεθνής αεροπορία και η ναυτιλία αντιπροσωπεύουν λιγότερο από το 3,5% των συνολικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου της ΕΕ, αλλά αποτελούν την ταχύτερα αναπτυσσόμενη πηγή εκπομπών. Οι εκπομπές από τα αεροπλάνα προβλέπεται να είναι έως και 10 φορές υψηλότερες το 2050 σε σύγκριση με το 1990, ενώ οι εκπομπές από τα πλοία θα μπορούσαν να αυξηθούν έως και 50%.

Συνολικά, το 77 % όλων των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην Ε.Ε το 2019 προερχόταν από τον ενεργειακό τομέα. Ακολουθούσαν η γεωργία (10,55%), η βιομηχανία (9,10%) και ο τομέας των αποβλήτων (3,32%).

Οι στόχοι της Ε.Ε. για τη μείωση του CO2

Το 2008 η ΕΕ έθεσε στόχο να μειώσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά 20% έως το 2020 σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990. Ποια η πρόοδος που έχει σημειωθεί; Το 2015 υπήρξε μείωση 22% σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990. Το 2014, η ΕΕ έθεσε έναν νέο στόχο μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 40% έως το 2030 σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, στα πλαίσια της Πράσινης Συμφωνίας, στοχεύει να γίνει η πρώτη ήπειρος στον πλανήτη που θα πετύχει κλιματική ουδετερότητα με μηδενικές εκπομπές άνθρακα μέχρι το 2050. Ο στόχος αυτός κατέστη νομικά δεσμευτικός όταν το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο υιοθέτησαν τον Νόμο για το Κλίμα το 2021. Ο ενδιάμεσος στόχος μείωσης εκπομπών της ΕΕ για το 2030 αυξήθηκε επίσης από 40% σε 55%.

Η ΕΕ αναθεωρεί, επί του παρόντος, την παλιά νομοθεσία και θεσπίζει νέους νόμους για να συμβάλει στην επίτευξη του στόχου περιορισμού κατά 55% των εκπομπών έως το 2030. Το νομοθετικό αυτό πακέτο ονομάζεται «Fit for 55» και συμπεριλαμβάνει, μεταξύ άλλων, κανόνες για την εμπορία δικαιωμάτων εκπομπών, εθνικούς στόχους μείωσης των εκπομπών, την απορρόφηση διοξειδίου του άνθρακα στον τομέα της χρήσης της γης.

Η ουδετερότητα του άνθρακα και τα εργαλεία της Ε.Ε.

Για να επιτευχθούν καθαρές μηδενικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, οι παγκόσμιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου θα πρέπει να αντισταθμιστούν από την αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα. Οι συλλέκτες διοξειδίου του άνθρακα είναι κάθε σύστημα που απορροφά περισσότερο άνθρακα απ’ ό,τι εκπέμπει. Οι κύριες φυσικές καταβόθρες άνθρακα είναι το έδαφος, τα δάση και οι ωκεανοί. Ο άνθρακας που αποθηκεύεται σε φυσικούς συλλέκτες, όπως είναι τα δάση, απελευθερώνεται στην ατμόσφαιρα μέσω των πυρκαγιών, τις συχνές αλλαγές στη χρήση του εδάφους και της υλοτομίας. Συνεπώς, είναι απαραίτητο να μειωθούν οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, ώστε να επιτεχθεί η κλιματική ουδετερότητα.

Ένας άλλος τρόπος μείωσης των εκπομπών και επίτευξης ουδετερότητας του άνθρακα είναι η αντιστάθμιση των εκπομπών σε έναν συγκεκριμένο τομέα μέσω της μείωσής τους σε έναν άλλον. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσα από επενδύσεις στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, στην ενεργειακή αποδοτικότητα ή σε άλλες, καθαρές τεχνολογίες χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών. Ένα παράδειγμα συστήματος αντιστάθμισης διοξειδίου του άνθρακα είναι το “Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών” της ΕΕ (ETS), καθώς και ο μηχανισμός συνοριακής προσαρμογής άνθρακα της ΕΕ, ο οποίος θα επιβάλλει εισφορές άνθρακα σε εισαγωγές ορισμένων προϊόντων που προέρχονται από τρίτες χώρες με λιγότερο φιλόδοξα μέτρα για το κλίμα.

Το Ευρωπαϊκό Σύστημα Εμπορίας Εκπομπών είναι η πρώτη μεγάλη αγορά άνθρακα στον κόσμο και παραμένει η μεγαλύτερη. Ρυθμίζει περίπου το 40% των συνολικών εκπομπών αερίων θερμοκηπίου στην ΕΕ και καλύπτει περίπου 10.000 σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και εργοστάσια παραγωγής στην ΕΕ. Για να το ευθυγραμμίσει με τους στόχους μείωσης των εκπομπών της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, το Κοινοβούλιο ενέκρινε μια ενημέρωση του συστήματος τον Απρίλιο του 2023. Οι μεταρρυθμίσεις περιλαμβάνουν τη μείωση των εκπομπών σε τομείς που καλύπτονται από το Σύστημα Εμπορίας Εκπομπών σε 62% έως το 2030, από τα επίπεδα του 2005.

Μείωση των εκπομπών από τις μεταφορές στην Ευρώπη

Τον Απρίλιο του 2023, το Κοινοβούλιο υποστήριξε την αναθεώρηση του Συστήματος Εμπορίας Εκπομπών για τις αερομεταφορές που θα ισχύει για όλες τις πτήσεις που αναχωρούν από τον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο. Όσοι αναχωρούν και προσγειώνονται εκτός της περιοχής καλύπτονται επί του παρόντος από το εθελοντικό πρόγραμμα αντιστάθμισης και μείωσης άνθρακα για τη διεθνή αεροπορία (Κορσία).

Η ΕΕ θέλει επίσης να καταργήσει σταδιακά τις δωρεάν χορηγήσεις για τις αερομεταφορές έως το 2026 και να προωθήσει τη χρήση βιώσιμων αεροπορικών καυσίμων.

Το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο συμφώνησαν ότι το χρησιμοποιημένο μαγειρικό λάδι, το συνθετικό καύσιμο ή ακόμη και το υδρογόνο θα πρέπει σταδιακά να γίνουν ο κανόνας για τα αεροπορικά καύσιμα. Θέλουν οι προμηθευτές να αρχίσουν να παρέχουν βιώσιμα καύσιμα από το 2025, φτάνοντας το 70% του συνόλου των αεροπορικών καυσίμων στα αεροδρόμια της ΕΕ έως το 2050.

Οι θαλάσσιες μεταφορές θα ενταχθούν επίσης στο Σύστημα Εμπορίας Εκπομπών. Οι Ευρωβουλευτές θέλουν ο ναυτιλιακός τομέας να μειώσει τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου από τα πλοία κατά 2% από το 2025, 14,5% από το 2035 και 80% από το 2050 σε σύγκριση με τα επίπεδα του 2020. Οι περικοπές θα πρέπει να ισχύουν για πλοία με ολική χωρητικότητα 5.000, τα οποία αντιπροσωπεύουν το 90% των εκπομπών CO2.

Τομείς που δεν καλύπτονται από το τρέχον σύστημα εμπορίας εκπομπών – όπως οι μεταφορές, η γεωργία, τα κτίρια και η διαχείριση απορριμμάτων – εξακολουθούν να αντιπροσωπεύουν περίπου το 60% των συνολικών εκπομπών της ΕΕ. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε να μειωθούν οι εκπομπές από αυτούς τους τομείς κατά 40% έως το 2030 σε σύγκριση με το 2005.

Αυτό θα γίνει μέσω συμφωνηθέντων εθνικών στόχων εκπομπών στον κανονισμό καταμερισμού της προσπάθειας. Οι εθνικοί στόχοι εκπομπών υπολογίζονται με βάση το κατά κεφαλήν ακαθάριστο εγχώριο προϊόν των χωρών. Θα παρέχεται στήριξη στις χώρες της ΕΕ με χαμηλότερο εισόδημα.

Τον Μάρτιο του 2023, το Κοινοβούλιο ψήφισε υπέρ της αύξησης του πήχη για τη μείωση των αερίων θερμοκηπίου έως το 2030 από 30% σε 40% σε σύγκριση με τα επίπεδα του 2005.

Εξοικονόμηση ενέργειας και περισσότερες ΑΠΕ

Τον Ιούλιο του 2023, το Κοινοβούλιο ενέκρινε νέους κανόνες για την ενίσχυση της εξοικονόμησης ενέργειας. Οι χώρες της ΕΕ θα πρέπει συλλογικά να εξασφαλίσουν μείωση της κατανάλωσης ενέργειας τουλάχιστον κατά 11,7% σε επίπεδο ΕΕ έως το 2030 (σε σύγκριση με τις προβλέψεις για την κατανάλωση ενέργειας το 2020 το 2030). Θα πρέπει επίσης να υπάρχει ετήσια εξοικονόμηση ενέργειας 1,5% (κατά μέσο όρο) από τις χώρες μέχρι το τέλος του 2030.

Σήμερα η θέρμανση και η ψύξη των κτιρίων αντιπροσωπεύει το 40% της συνολικής ενέργειας που καταναλώνεται στην ΕΕ. Το Κοινοβούλιο επεξεργάζεται κανόνες για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων με στόχο την επίτευξη του κτιριακού αποθέματος μηδενικών εκπομπών έως το 2050.

Παράλληλα, η ανάπτυξη καθαρών πηγών ενέργειας ως εναλλακτικών στα ορυκτά καύσιμα θα βοηθήσει επίσης την ΕΕ να μειώσει τις εκπομπές. Επί του παρόντος, περισσότερο από το 20% της ενέργειας που καταναλώνεται στην ΕΕ προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές. Τον Δεκέμβριο του 2022, οι ευρωβουλευτές ζήτησαν να εκδίδονται ταχύτερα οι άδειες για μονάδες ηλεκτροπαραγωγής από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.