Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Δικαιωμάτων του Παιδιού θα μιλήσουμε για έναν φορέα παιδικής προστασίας, διαφορετικό απ’ όσους υπάρχουν στην χώρα μας. Μακριά από τα αναχρονιστικά και κακοποιητικά ιδρύματα, στα οποία ούτε λαμβάνονται υπόψη οι ιδιαίτερες ανάγκες του κάθε παιδιού ούτε επιδιώκεται στα σοβαρά η ψυχολογική και κοινωνική αποκατάστασή τους.
Έναν φορέα που υπερασπίζεται το δικαίωμα κάθε παιδιού σε ένα ασφαλές και φιλόξενο οικογενειακό περιβάλλον, επιδιώκει την αποϊδρυματοποίηση και δίνει έμφαση στον θεσμό της Αναδοχής ή και της επιστροφής του παιδιού στη βιολογική του οικογένεια.
Ο λόγος για τα Παιδικά Χωριά SOS. Μία διεθνή οργάνωση που δραστηριοποιείται σε 136 χώρες, ξεκίνησε τη λειτουργία της στην Ελλάδα το 1975 και πλέον λειτουργεί 4 Παιδικά Χωριά SOS, στη Βάρη, στο Πλαγιάρι Θεσσαλονίκης, στο Αρίστηνο Αλεξανδρούπολης και στη Φοινικιά Ηρακλείου στην Κρήτη, στα οποία φιλοξενούνται παιδιά ηλικίας 3-18 ετών, που στερούνται τη φροντίδα των βιολογικών τους γονεών.
“Μεγάλωσα όπως κάθε άλλο παιδί”
“Το να μεγαλώνω στο Παιδικό Χωριό SOS της Βάρης ήταν αρκετά “κανονικό”. Θέλω να πω, δηλαδή, ότι μεγάλωσα σε ένα σπίτι, με μια “μητέρα” που μας φρόντιζε, είχα το δικό μου δωμάτιο, πήγαινα σχολείο και έκανα δραστηριότητες στη Βάρη, όπως κάθε άλλο παιδί” μας αφηγείται η Ιωάννα Ιατρούλη. Και προσθέτει,
“Το Χωριό ήταν ένα περιβάλλον που ένιωθες ασφάλεια, πράγμα που δεν είναι δεδομένο για όλα τα παιδιά, ακόμα και αν ζουν σε μια “κανονική” οικογένεια.
Αυτό που θυμάμαι πιο έντονα είναι τα παιχνίδια που παίζαμε στις αυλές των σπιτιών με τα υπόλοιπα παιδιά. Κάναμε ποδήλατο και παίζαμε κρυφτό ατέλειωτες ώρες. Δύσκολα μαζευόμασταν σπίτι, εάν δε νύχτωνε έξω”.
Η Ιωάννα, μετά την ενηλικίωσή της, σπούδασε Διοίκηση Επιχειρήσεων και αργότερα έκανε μεταπτυχιακό στο Μάρκετινγκ και την Επικοινωνία. Σήμερα εργάζεται στον τομέα του μάρκετινγκ σε μία πολυεθνική εταιρεία και αισθάνεται “αρκετά χαρούμενη και τυχερή για ό,τι έχει καταφέρει”.
Όπως μας εξήγησε, το γεγονός ότι μεγάλωσε σε ένα τόσο υποστηρικτικό περιβάλλον έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο να κυνηγήσει τα όνειρά της. Kαι όχι μόνο.
“Ό,τι έχω ζήσει, κατά την διάρκεια της ζωής μου στο Χωριό, έπαιξε καθοριστικό ρόλο για το ποια είμαι σήμερα [..] Συνάντησα ανθρώπους που με στήριξαν και με συμβούλεψαν με αγάπη, και αυτό με έκανε να πιστεύω στους ανθρώπους”.
Πώς λειτουργούν τα Παιδικά Χωριά SOS
Τα Παιδικά Χωριά SOS εφαρμόζουν από την ίδρυσή τους το μοντέλο “Οικογενειακού Τύπου Φροντίδας”, το οποίο προσφέρει ένα ψυχικά επανορθωτικό περιβάλλον, που ανταποκρίνεται στις σωματικές, γνωστικές, συναισθηματικές και κοινωνικές ανάγκες του κάθε παιδιού.
Όπως μας εξήγησε ο πρώην Διευθυντής του Παιδικού Χωριού SOS στη Βάρη και πλέον Διευθυντής του Παιδικού Χωριού στο Ηράκλειο Κρήτης, Πέτρος Παπαδάκης,
“Ένα Παιδικό Χωριό SOS αποτελείται από τα “σπίτια SOS”, με μικρό και περιορισμένο αριθμό παιδιών ανά σπίτι, τους κοινόχρηστους χώρους και τις απαραίτητες υποδομές, που είναι κομμάτι του αστικού ιστού. Είναι, δηλαδή, ανοιχτά στην ευρύτερη κοινότητα και τα παιδιά κοινωνικοποιούνται μέσα από μία φυσιολογική καθημερινή επαφή και επικοινωνία με τα υπόλοιπα παιδιά της περιοχής σε χώρους εκπαίδευσης, άθλησης, ψυχαγωγίας κ.λπ.
Η καθημερινότητα του παιδιού, χάρη στην προσέγγιση αυτού του μοντέλου φροντίδας, μοιάζει με αυτή μιας “τυπικής” οικογένειας. Στο Παιδικό Χωριό SOS βρίσκονται τα σπίτια των παιδιών, οι καινούριες τους “οικογένειες”, είναι το περιβάλλον, όπου επαγγελματίες θα τα φροντίσουν σε εικοσιτετράωρη βάση, με αγάπη”.
Πόσο εύκολα, όμως, ένα παιδί αποδέχεται και εν τέλει προσαρμόζεται στο καινούργιο αυτό περιβάλλον;
“Το παιδί που περνάει το κατώφλι του Χωριού είναι θλιμμένο, αποσυρμένο και φοβισμένο και έχει ένα τεράστιο ερωτηματικό, “εγώ γιατί βρίσκομαι εδώ;”.
Για αυτό και τα πρόσωπα υποστήριξης των παιδιών έχουν προετοιμαστεί όσο περισσότερο γίνεται για τις δυσκολίες της επικείμενης εισαγωγής, σε συνεργασία με τον Διευθυντή και τον Κοινωνικό Λειτουργό του Χωριού και η ημέρα της άφιξης του παιδιού, η οποία είναι πολύ σημαντική για το παιδί, προσπαθούμε να γίνεται όσο το δυνατόν πιο ομαλή με μικρές κινήσεις, όπως πχ. το να φτιάξουμε γλυκά”, μας εξηγεί ο κ. Παπαδάκης.
Αλλά, η “προετοιμασία” για την υποδοχή ενός νέου παιδιού στο Χωριό ξεκινά πριν την άφιξή του σε αυτό.
“Τα πρόσωπα φροντίδας δημιουργούν έναν όμορφο χώρο, το δωμάτιο, δηλαδή, του παιδιού, για να το υποδεχτούν και γνωρίζουν από πριν όλες τις απαιτούμενες πληροφορίες για την καλύτερη προσέγγισή του. Παράλληλα, έχουν ενημερωθεί τα υπόλοιπα παιδιά του Χωριού για τον καινούριο τους φίλο ή φίλη και φυσικά, υπάρχει πλήρης ενημέρωση των παιδαγωγών” αναφέρει ο κ. Παπαδάκης, τονίζοντας ότι,
“Πολλές φορές, τα παιδιά που φιλοξενούνται σε χώρους παιδικής προστασίας βάζουν τον εαυτό τους σε ρόλο “φταίχτη” για την απομάκρυνσή τους.
Κάθε παιδί είναι διαφορετικό, οπότε απαιτείται και διαφορετικός τρόπος προσέγγισης, ώστε να ενσωματωθεί όσο το δυνατόν καλύτερα στο καινούριο του περιβάλλον και να ενδυναμωθεί. Το παιδί πρέπει να νιώσει ασφάλεια και ότι είναι αποδεκτό τόσο από τα παιδιά, όσο και από τους επαγγελματίες που το φροντίζουν, και να αντιληφθεί ότι η φροντίδα που λαμβάνει θα είναι συνεχής”.
Αποϊδρυματοποίηση και Αναδοχή
Όπως αναφέραμε και παραπάνω, τα Παιδικά Χωριά SOS υποστηρίζουν ενεργά τον θεσμό της Αναδοχής, ως βασικό εργαλείο για την Αποϊδρυματοποίηση στην Ελλάδα.
Από το 2016 έχουν αποκαταστήσει πάνω από 145 παιδιά σε ανάδοχες οικογένειες, με απόλυτη επιτυχία, με μηδενικές επιστροφές στη δομή φιλοξενίας, δηλαδή, ενώ τα σχετικά προγράμματα που λειτουργούν έχουν αξιολογηθεί από έγκριτους εξωτερικούς φορείς.
Να σημειωθεί μάλιστα ότι τα Παιδικά Χωριά SOS είναι ο μοναδικός φορέας παιδικής προστασίας ιδιωτικού δικαίου που συμμετέχει με εκπρόσωπό του στο Εθνικό Συμβούλιο Υιοθεσίας και Αναδοχής (ΕΣΑΝΥ), το οποίο, θεσμικά, συντονίζει και εποπτεύει κεντρικά όλες τις σχετικές διαδικασίες.
Πώς προετοιμάζεται ένα παιδί για την αναδοχή του;
“Από την πρώτη μέρα που απομακρύνεται το παιδί από τη βιολογική του οικογένεια, και πολλές φορές ακόμα και πριν (πχ. κατά τις συναντήσεις του με την κοινωνική λειτουργό), ενημερώνεται αρχικά γιατί βρίσκεται εδώ (σ.σ. στο Παιδικό Χωριό), ποιο είναι το πιθανό πλάνο αποκατάστασής του και με ποιο τρόπο θα συνεχίσει να βλέπει την οικογένειά του”, μας εξηγεί η Υπεύθυνη Προγράμματος Αναδοχής στα Παιδικά Χωριά SOS, Πηνελόπη Βασταρούχα.
“Όσον αφορά την προετοιμασία της ανάδοχης οικογένειας, ακολουθείται ένα συγκεκριμένο πλάνο, κατά το οποίο η οικογένεια αξιολογείται από κοινωνική λειτουργό για το κατά πόσο κατάλληλη είναι να αναλάβει τη φροντίδα του εκάστοτε παιδιού και αν αυτή κριθεί θετικά, οφείλει να παρακολουθήσει ορισμένα εκπαιδευτικά προγράμματα” συνεχίζει, επισημαίνοντας, όμως, ότι “τα δύσκολα ξεκινούν μετά, από τη στιγμή που το παιδί πάει στην ανάδοχη οικογένεια”.
“Εκεί είναι που κρίνεται και η επιτυχία της αναδοχής”, μας αναφέρει χαρακτηριστικά.
“Το πιο σημαντικό είναι το 1ο εξάμηνο, κατά οποίο παρέχεται ψυχολογική υποστήριξη σε εβδομαδιαία βάση, τόσο στο παιδί όσο και στην ανάδοχη οικογένεια. Δεν είναι μόνο η επίβλεψη το ζητούμενο, αλλά και η συζήτηση γύρω από τις δυσκολίες, τις ανασφάλειες και τους προβληματισμούς που προκύπτουν σε παιδί και οικογένεια”, προσθέτει.
Τα εμπόδια
Παρά, όμως, τις προσπάθειες του Οργανισμού για ενίσχυση του θεσμού της Αναδοχής, φαίνεται πως υπάρχουν αρκετές δυσκολίες.
“Καταρχάς, το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχουν ανάδοχοι γονείς. Δεν είναι τυχαίο ότι τα περισσότερα αιτήματα για αναδοχή, σε ποσοστό άνω του 90%, είναι ανθρώπων που έχουν κάνει αίτημα υιοθεσίας. Κάτι που σημαίνει ότι έρχονται με στόχο να αποκτήσουν ένα παιδί.
Στην αναδοχή, όμως, υπάρχει πάντα η πιθανότητα το παιδί να επιστρέψει στη βιολογική του οικογένεια. Αυτό είναι κάτι που πολλοί δεν αντέχουν, γιατί έχουν στο μυαλό τους ότι θέλουν να μεγαλώσουν “το παιδί τους”. Και εδώ έρχεται και το δεύτερο πρόβλημα, που έχει να κάνει με την ηλικία των παιδιών.
Οι περισσότεροι άνθρωποι που προχωρούν σε αίτημα αναδοχής ή υιοθεσίας δεν φαντάζονται ότι μιλάμε και για παιδιά 10-12 ετών. Νομίζουν ότι αναφερόμαστε μόνο σε μικρότερα παιδιά και επειδή προσδοκούν να ‘μεγαλώσουν ένα παιδί από μικρό κλπ’, δεν υπάρχει ζήτηση για τα μεγαλύτερα παιδιά”, μας εξηγεί η κ. Βασταρούχα, προσθέτοντας ότι και από την πλευρά της Πολιτείας, “δεν έχει γίνει η κατάλληλη καμπάνια ενημέρωσης, ώστε οι πολίτες να γνωρίζουν τι σημαίνει αναδοχή και πόσο σημαντική είναι για εκατοντάδες παιδιά κάθε ηλικίας”.
Ακόμα, όμως, και όσοι έχουν γίνει ανάδοχοι γονείς καλούνται να αντιμετωπίσουν έναν γραφειοκρατικό κυκεώνα, για κάθε απαραίτητη διαδικασία που αφορά το παιδί ενώ η έλλειψη συντονισμού των εμπλεκόμενων αρμόδιων υπηρεσιών δυσκολεύει ακόμα περισσότερο την κατάσταση.
“Έτσι βλέπουμε γονείς να μην γνωρίζουν βασικά δικαιώματά τους, να αναρωτιούνται αν μπορούν να ασφαλίσουν το παιδί τους στο δικό τους ταμείο ή αν έχουν δικαίωμα στη γονική άδεια ή σε μια σειρά από επιδόματα, και πολλές φορές να αντιμετωπίζουν και την άγνοια των υπαλλήλων στους οποίους απευθύνονται. Για να το ξεκαθαρίσουμε και εδώ, οι ανάδοχοι γονείς έχουν όλα τα παραπάνω δικαιώματα. Έχουν τα ίδια δικαιώματα με τους θετούς” επισημαίνει η κ. Βασταρούχα.
Επιστροφή στη βιολογική οικογένεια
“Τα παιδιά, δικαίως, επιθυμούν να επικοινωνούν με τους βιολογικούς τους γονείς ή άλλους συγγενείς και εμείς υποστηρίζουμε αυτήν την επικοινωνία, εφόσον οι βιολογικοί γονείς είναι συνεργάσιμοι και η συμπεριφορά τους δεν είναι επικίνδυνη για το παιδί” μας αναφέρει ο κ. Παπαδάκης ενώ η κ. Βασταρούχα επισημαίνει ότι “τα Παιδικά Χωριά SOS επιδιώκουν την επιστροφή των παιδιών στη βιολογική τους οικογένεια, αν αυτή φυσικά είναι μία ασφαλής επιλογή για τα παιδιά”.
Για να γίνει αυτό, όμως, χρειάζεται και η κατάλληλη στήριξη της οικογένειας.
“Ένα μεγάλο ποσοστό των οικογενειών, αν έχουν την απαραίτητη υποστήριξη, είναι πολύ πιθανό να καταφέρουν να πάρουν πίσω το παιδί τους. Και όταν λέμε υποστήριξη εννοούμε, αρχικά να καταλάβουμε, μέσω συναντήσεων, γιατί αυτοί οι άνθρωποι δεν μπορούν να φροντίσουν το παιδί και στη συνέχεια να προσπαθήσουμε για την ενδυνάμωσή τους, αν βέβαια δεν υπάρχει σοβαρή καταγγελία κακοποίησης”, μας εξηγεί η κ. Βασταρούχα.
Πρόκειται για ένα δύσκολο έργο, που προϋποθέτει πολλή δουλειά και επιστημονικά καταρτισμένους ανθρώπους και δυστυχώς παρατηρείται ότι η έλλειψη του απαραίτητου προσωπικού στις αρμόδιες υπηρεσίες των Δήμων και των Περιφερειών, έχει ως αποτέλεσμα πολλές οικογένειες να μην τα καταφέρνουν.
Αντί επιλόγου, παραθέτουμε το μήνυμα της Ιωάννας σε όλα τα παιδιά που για οποιονδήποτε λόγο απομακρύνθηκαν από την οικογένειά τους και αυτή τη στιγμή ζουν και μεγαλώνουν είτε στα Παιδικά Χωριά SOS είτε σε άλλο φορέα παιδικής προστασίας.
“Με όλα αυτά που συμβαίνουν και ακούμε καθημερινά γύρω μας, συνειδητοποιείς ότι τελικά από τύχη βρισκόμαστε σε έναν τέτοιο χώρο και ότι παιδιά που βρίσκονται στις οικογένειές τους μπορεί να μην έχουν πράγματα, που κάποιοι άλλοι θεωρούν δεδομένα. Έτσι λοιπόν, εάν είσαι παιδί που μεγαλώνει σε κάποιο φορέα και σου δόθηκε μια δεύτερη ευκαιρία, το χρωστάς στον εαυτό σου, και σε κανέναν άλλον, να την αρπάξεις και να σταθείς στα πόδια σου”.
