Η Έλλη Παπακωνσταντίνου και ο Δημήτρης Μαραγκόπουλος έκαναν τον μύθο της Περσεφόνης cinematic opera

Μέσα από τη νέα του δημιουργία, «Περσεφόνη», ο καταξιωμένος συνθέτης Δημήτρης Μαραγκόπουλος εξερευνά τα σύνορα ανάμεσα στη νέα όπερα και στο θέατρο, προτείνοντας στο κοινό μια ποιητική αφήγηση που εξελίσσεται σε ένα εικαστικό περιβάλλον, στο οποίο το ζωντανό βίντεο και η όπερα αλληλεπιδρούν και εμπλουτίζονται συναρπαστικά σε αυτό που η σκηνοθέτις Έλλη Παπακωνσταντίνου αποκαλεί cinematic opera.

Τους ρόλους ερμηνεύουν η Σαβίνα Γιαννάτου, ο Αλκιβιάδης Κωνσταντόπουλος, η Άννα-Αναστασία Σμέρου και ο Ilya Algaer. Τη μουσική διεύθυνση έχει αναλάβει ο Δημήτρης Κτιστάκης.

Η παράσταση διερευνά την αέναη, μυστική σχέση ζωής και θανάτου. Αντλεί έμπνευση από τον κόσμο της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας και της μυθολογίας, παραμένοντας παράλληλα αγκιστρωμένη στο σήμερα. Η Περσεφόνη, η Δήμητρα, ο Πλούτωνας και ο Ερμής μάς οδηγούν στα σταυροδρόμια αρχαίων μύθων, ψυχανάλυσης, οικολογίας και φεμινισμού.

Φωνές του κόσμου από την Ινδία, τη Μογγολία, το Θιβέτ, το Μπαλί και τη Μεσόγειο διαπλέκονται με τις φωνές λυρικών τραγουδιστών και χορωδών, αλλά και με απόκοσμους, συγκινησιακά φορτισμένους ηλεκτρονικούς και οργανικούς ήχους. Μια «άλλη» εξιστόρηση της ζωής, με σημείο εκκίνησης την αρπαγή της Κόρης, και τον θάνατο όχι ως πεδίο αποκλεισμού, αλλά ως χώρο αλληλεπίδρασης με την επίγεια ζωή.

Η Περσεφόνη που έγινε… όπερα και ο συμβολισμός της

Η Έλλη Παπακωνσταντίνου αναφέρει πως “η Περσεφόνη είναι μία θηλυκότητα που γεννιέται και αναγεννιέται μέσα στην κοιλιά της γης εκεί που δεν φτάνει ανθρώπου μάτι, στο ανεξιχνίαστο, το δισυπόστατο, το ανεξέλεγκτο. Είναι ο σπόρος της γης. Η Περσεφόνη σαν τον σπόρο ανθίζει μέσα από την απώλεια, τον θάνατο, την ανατροπή. Είναι μια μαλακή δύναμη, μία δύναμη που προέρχεται από τα σπλάχνα της γης, μέσα από τα βάθη του κάτω κόσμου (εκεί που είναι κι ο χώρος του Πλούτωνα)”.

Ο Δημήτρης Μαραγκόπουλος προσθέτει πως “είναι ένα μεγάλο ερώτημά μου καταρχάς πώς η εκπληκτική αρχαία ελληνική μυθολογία που είναι η παρακαταθήκη του Φαντασιακού ολόκληρης της Δύσης, δεν αποτέλεσε μεγάλη πηγή δημιουργίας για Έλληνες συνθέτες, λιμπρετίστες και όχι μόνο. Ένας ολόκληρος κόσμος ασυνείδητων γνώσεων, αισθημάτων, σχέσεων του ανθρώπου με το ασυνείδητό του και με τη φύση, εμπεριέχεται σε «πλοκές» τόσο μοναδικές. Τόσο διαχρονικές και τόσο αφαιρετικές. Τόσο κοντά επί της ουσίας στη σύγχρονη τέχνη.

Η επιλογή της Περσεφόνης, ήταν το σημείο σύγκλισης των γόνιμων διερευνητικών συζητήσεων με την Έλλη Παπακωνσταντίνου που μορφοποιήθηκε στη σύλληψη, το εξαιρετικό λιμπρέτο και την τόσο προσωπική ιδιοσυγκρασιακή σκηνοθεσία της. Η αλήθεια είναι ότι ο μύθος της Δήμητρας και της Περσεφόνης μου ασκούσε από παιδί μια μυστηριακή μαγνητική έλξη, είναι όμως μεγάλης σημασίας το γεγονός ότι οι ήρωές του και οι καταστάσεις είναι πολυσήμαντες και καθόλου «κλειστά συστήματα».

Η Δήμητρα, η Περσεφόνη, ο Πλούτων και ο Ερμής δεν είναι απλοί ρόλοι χολιγουντιανής παραγωγής ή χαρακτήρες του τύπου ο καλός, ο κακός, ο ανήμπορος και ο πολυμήχανος. Βλέπει κανείς για παράδειγμα τον υπερκινητικό και φαινομενικά λιγότερο «στιβαρό» θεό Ερμή – σε σχέση π.χ. με τον Απόλλωνα – να εμφανίζεται και να μετασχηματίζεται αργότερα στον Ερμή τον Τρισμέγιστο σαν μια από τις πιο απόκρυφες μυστικιστικές οντότητες. Και ίσως όχι τυχαίο ότι είναι επίσης ο Ψυχοπομπός. Ή ότι ο Πλούτων εμπεριέχει τον πλούτο, δηλαδή τους καρπούς της Γης και τόσα άλλα, που κυοφορούνται τον χειμώνα ακριβώς στον «κάτω κόσμο» στην Γη.

Η Δήμητρα και η Κόρη μια σχέση που και στην όπερά μας απελευθερώνει στον συνδυασμό λιμπρέτου και μουσικής μεγάλα συγκινησιακά φορτία που αγγίζουν όλους τους ανθρώπους, στην πιο ισχυρή πρωτογενή μας σχέση του Παιδιού με τη Μητέρα, αυτές ακριβώς οι μορφές έχουν μια κυκλικότητα μέσα στη μεγάλη εικόνα της διαδοχής των γενεών. Μέσα από πολλαπλές συμπίπτουσες ερμηνείες η Κόρη και η Δήμητρα είναι δύο διαφορετικές πλευρές της Περσεφόνης.

Ο Πλούτωνας και ο Διόνυσος δυο πλευρές του χθόνιου Διόνυσου που ενυπάρχει αόρατα, ενεργειακά, όχι μόνο στον μύθο, αλλά και στην πιο υλική και εκπληκτική μορφή του, στα Ελευσίνια Μυστήρια. Ένα από τα σημαντικότερα Δρώμενα στην ιστορία, αξεδιάλυτα δεμένα με τα μεγάλα μυστικά της Φύσης, της ζωής και του θανάτου, της Φθοράς και της Αναγέννησης.

Ακόμα πιο εκπληκτικό είναι το γεγονός της σύνδεσης και της ταύτισης της Περσεφόνης σύμφωνα με πιο «μυστικιστικές» ερμηνείες ως βασίλισσας του Άδη που κυβερνά τα βασίλεια του ύπνου και του θανάτου και ως Σκοτεινή Βασίλισσα, με την Αφροδίτη. Μια θεά που απελευθερώνει τις δυνάμεις του έρωτα και της ζωής. Όλα αυτά ακριβώς μου μετέδιδαν μια ανεξήγητη ενέργεια που έμμεσα με επηρέασε.

Σημασία έχει πάντως ότι αυτή ακριβώς η πολυσημεία και η διαχρονικότητα του μύθου παρέχει σε έναν σύγχρονο δημιουργό τη δυνατότητα να δώσει τις δικές του ερμηνείες και άξονες είτε στη μουσική είτε στις άλλες παραμέτρους. Κάτι που έγινε και στην περίπτωση της σύλληψης και του λιμπρέτου της Έλλης που έδωσε βαρύτητα στα τεράστια θέματα της καταστροφής της Φύσης, αλλά και στις απειλές που υφίσταται με πολλαπλούς τρόπους η γυναικεία υπόσταση, φυσικά, κοινωνικά και οικονομικά και ας μην έχουμε την Ευρώπη μόνο σαν μέτρο. Αυτά τα κέντρα βάρους αναπόφευκτα επηρέασαν και τη δική μου μουσική δημιουργία.

Ζωή και … θάνατος

Η Έλλη Παπακωνσταντίνου σημειώνει πως “στην παράσταση αποτυπώνω αυτή την κυκλικότητα ζωής και θανάτου. Είναι μια ποιητική παράσταση όπου παρακολουθούμε την κάθοδο της Περσεφόνης στον κάτω κόσμο.

Ο μύθος μάς διδάσκει την κυκλικότητα της ζωής. Στην κόρη του ματιού της Περσεφόνης καθρεφτίζεται ο μεγάλος Όφις του σύμπαντος ο Πλούτων. Το απέραντο του θανάτου καθρεφτίζεται στη ζωή και το αντίστροφο. Ο μύθος κουβαλάει την πίστη στη μετενσάρκωση και της Αθανασία της ψυχής καθώς γεννήθηκε μέσα από τις αποκρυφιστικές σχολές σε αρχαιότητας.

Έλλη Παπακωνσταντίνου- Δημήτρης Μαραγκόπουλος: Μία cinematic οπερατική συνεργασία

Τι συνιστά τη cinematic opera που θα δούμε;
Η Έλλη Παπακωνσταντίνου διευκρινίζει πως “η ανάσα του τραγουδιστή βρίσκεται στο κέντρο της δημιουργίας αυτής, η εικόνα συνυπάρχει με τον ήχο- εδώ υπάρχουν ζωντανές κάμερες στη σκηνή με τις οποίες δουλεύουμε για να δημιουργήσουμε μια συρροή εικόνων, συνειρμών, ονειρικών κόσμων! Θα έλεγα πως όλο το έργο κινείται στο πλαίσιο του ασυνείδητου καθώς το μεγαλύτερο μέρος του έργου αφορά σε μια άλλη διάσταση, εκεί όπου κανείς δεν ξέρει τι είναι. Στο απέραντο κενό. Με ενδιαφέρει πολύ να αποτελέσει η παράσταση αυτή μια έντονη ακουστική εμπειρία για τον θεατή.

Στην παράσταση μπλέκονται μεταξύ τους ο χορός η όπερα το θέατρο οι εικαστικές τέχνες. Αλλά όπως είπα στο κέντρο όλων βρίσκεται η ανάσα, η μουσική. Από εκεί απορρέουν όλα. Με τον κύριο Μαραγκόπουλο ξεκίνησε η συνεργασία μας το 2019. Δουλέψαμε στενά αν και από απόσταση γιατί το λιμπρέτο το ολοκλήρωσα στο πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, όπου βρέθηκα το 2019 με βραβείο Φούλμπραΐτ – εκεί, έχοντας πρόσβαση στις βιβλιοθήκες του Πανεπιστημίου, μελέτησα αποκρυφιστικά κείμενα”.

Και συνεχίζει για τη συνεργασία της με τον Δ. Μαραγκόπουλο: “Γενικά μπορώ να πω, ότι υπήρξε ελευθερία, ευφορία και θα έλεγα και ομοψυχία σε αυτή τη συνεργασία. Σαν να μας αφορούσε και τους δύο πολύ αυτή η μεταξύ μας συνάντηση, αλλά και και με τον μύθο της Περσεφόνης. Η μουσική που έχει γράψει είναι πραγματικά υπέροχη και αποδίδει σπαρακτικά τον μύθο. Μου δίνει τεράστια χαρά να ακούω τη μουσική κάθε μέρα στην πρόβα”.

Κύριε Μαραγκόπουλε, πρόκειται για την έκτη σας όπερα. Πώς δουλέψατε με την Έλλη Παπακωνσταντίνου και τι ήχους θα ακούσουμε σε αυτήν τη cinematic opera;
“Χωρίς κανέναν ενδοιασμό μπορώ να πω ότι ήταν ένας υποδειγματικός τρόπος και είχε αυτό που θα έπρεπε να έχει κάθε συνεργασία ενός σύνθετου και πολύτεχνου έργου. Ένα τέτοιο εγχείρημα δεν είναι μια μηχανική σκυταλοδρομία όπου ο λιμπρετίστας παραδίδει το λιμπρέτο στον συνθέτη και αυτός στον σκηνοθέτη, στον ενδυματολόγο και στον φωτιστή.

Εδώ υπήρξε από την πρώτη στιγμή μια όσμωση λιμπρέτου και μουσικής. Χωρίς πολλά λόγια και αναλύσεις. Έτσι κι αλλιώς ο καθένας μας είχε κάνει την έρευνα και την προεργασία του. Από την πλευρά μου προηγήθηκε μια εξαιρετικά δημιουργική πορεία έρευνας με τους σολίστ στους οποίους κινητοποιήθηκαν πολλές δημιουργικές δυνάμεις και που συνεισέφεραν με όλο τους το είναι στη διαδικασία. Το ίδιο έγινε φυσικά και με την Έλλη σε σχέση με τους σκηνικούς συνεργάτες της, ενώ εγώ είχα μια ζωτική γνώση και ενημέρωση από τη σκηνοθέτη για την αισθητική όλων των άλλων παραμέτρων όπως π.χ. του φωτισμού” απαντά ο Δ. Μαραγκόπουλος.

Και συνεχίζει “στο έργο αυτό συμπυκνώθηκαν μουσικά πολλές εμπειρίες και ιδέες μου, πολλών χρόνων και ίσως για πρώτη φορά δοκίμασα νέες ιδέες που δεν έχουν δοκιμαστεί με αυτό τον τρόπο, όπως η χρήση αυθεντικού μουσικού υλικού από Μουσικές του Κόσμου, από τη Μεσόγειο, τη Μέση Ανατολή, την Ιαπωνία, την Κίνα, το Θιβέτ και το Μπαλί. Ηχογραφημένες μουσικές που διαπλέχθηκαν με τις πραγματικές φωνές των σολίστ, των οργάνων και των εξαιρετικών χορωδιακών συνόλων του Αρσακείου.

Ο μύθος της Δήμητρας και της Περσεφόνης είναι δεμένος έτσι κι αλλιώς με τα Ελευσίνια Μυστήρια που πάντοτε κινητοποιούσαν τη φαντασία και τις φαντασιώσεις μου. Έτσι λοιπόν σε συνεχή ζωντανή συνεργασία με τη σκηνοθεσία και με βάση το λιμπρέτο που λειτουργούσε αμφίδρομα με τη μουσική όλα αυτά με οδήγησαν σε ένα είδος μουσικού τελετουργικού, ενός αρχαϊκού δρώμενου που εισχωρεί στον «κάτω» κόσμο του ασυνείδητου, αλλά και στο φως.

Αυθεντικό φωνητικό υλικό από διαφορετικούς πολιτισμούς, ηλεκτρονικοί και φυσικοί ήχοι και ηχοχρώματα μουσικών οργάνων ρέουν μέσα σε ένα μυστηριακό περιβάλλον στο οποίο συνυπάρχουν μάντρα διαλογισμού, ρυθμικές ιεροτελεστίες, οπερατικοί διάλογοι, αλλά και μνήμες από ένα απέριττο και αθώο μελωδικό υλικό. Ένα περιβάλλον που συντονίζεται και συλλειτουργεί με τη σκηνοθεσία, την κινούμενη εικόνα, το υποβλητικό ημίφως, τα κοστούμια και τα σκηνικά αντικείμενα”.