Από τις 9 Μαΐου του 2022, όταν ο Γάλλος Πρόεδρος Emmanuel Macron διατύπωσε για πρώτη φορά την πρότασή του για μια πιο ευρεία ευρωπαϊκή πολιτική κοινότητα, ένα νέο πολιτικό πλαίσιο έχει αρχίσει να διαμορφώνεται στο ευρωπαϊκό τοπίο. Η ιδέα του Macron δεν ήταν εντελώς νέα, καθώς έχει ομοιότητες με το σχέδιο του σοσιαλιστή Γάλλου προέδρου, François Mitterrand για μια Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία και την πρόταση του πρώην Ιταλού Πρωθυπουργού Enrico Letta για μια παρόμοια δομή. Ωστόσο, η πρόταση του Macron είναι εκείνη που φαίνεται να παίρνει σάρκα και οστά μέσα από την Ευρωπαϊκή Πολιτική Κοινότητα (EPC).
Για τους μη ειδικούς της ευρωπαϊκής πολιτικής και των διεθνών οργανισμών, η EPC – αρχίζοντας από το όχι πολύ πρωτότυπο όνομά της – μπορεί να μοιάζει τουλάχιστον αμφιλεγόμενη. Γιατί χρειαζόμαστε ακόμη μια ευρωπαϊκή οργάνωση στην ήδη πολυσχιδή ευρωπαϊκή θεσμική σκηνή; Ήταν πραγματικά αναγκαία η EPC; Τι έχει που δεν έχουν οι άλλοι αντίστοιχοι θεσμοί; Και ποιος θα είναι ο πρακτικός της αντίκτυπος;
Για να είμαστε εντελώς ειλικρινείς, ακόμα και οι ειδικοί της ευρωπαϊκής πολιτικής δυσκολεύονται μέχρι ένα βαθμό να απαντήσουν αυτά τα ερωτήματα. Η πρόταση του Macron παραμένει κάπως ασαφής, παρότι ήδη από τον Μάιο του 2022, έχουν διοργανωθεί τρεις σύνοδοι κορυφής (στην Πράγα, το Κισινάου και τη Γρανάδα) και έχει προγραμματιστεί μια ακόμη να λάβει χώρα στο Ηνωμένο Βασίλειο την άνοιξη του 2024.
Αυτό που είναι βέβαιο και έρχεται σε αντιδιαστολή με όσα μας προϊδεάζει το όνομα του οργανισμού αυτού, είναι πως η EPC δεν έχει να κάνει με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Σίγουρα, οι δύο διεθνείς οντότητες αλληλοεπικαλύπτονται εν μέρει, καθώς όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν ενταχθεί στη νεοσύστατη κοινότητα. Ωστόσο, η γεωγραφική επέκταση της EPC είναι πολύ ευρύτερη – ενδέχεται να περιλαμβάνει όλες τις χώρες της ευρωπαϊκής ηπείρου από την Ισλανδία έως το Αζερμπαϊτζάν, συμπεριλαμβανομένης της Τουρκίας και εξαιρουμένων της Ρωσίας και της Λευκορωσίας – και τα κριτήρια για την ένταξη είναι πολύ χαλαρά.
Από τη μία πλευρά, η ευρύτερη γεωγραφική κάλυψη της EPC (47 κράτη παραβρέθηκαν στη δεύτερη σύνοδο κορυφής στο Κισινάου τον περασμένο Ιούνιο) είναι μια καλή υπενθύμιση για την ΕΕ ότι υπάρχει μια Ευρώπη πέρα από τα σύνορα της Ένωσης, με διακριτά συμφέροντα και δυναμικές.
Από την άλλη πλευρά, η έλλειψη αυστηρών κριτηρίων για την ένταξη νέων μελών (όπως είναι λόγου χάρη τα δημοκρατικά κριτήρια ή ο σεβασμός του κράτους δικαίου) καθιστά δυνατή τη συμμετοχή κρατών των οποίων το δημοκρατικό ιστορικό δεν θα χαρακτηριζόταν “εντυπωσιακό” (όπως η Σερβία, η Τουρκία ή ένα μέλος της ΕΕ όπως η Ουγγαρία). Έτσι, δημιουργείται ένα φόρουμ συζήτησης για όλα τα ευρωπαϊκά κράτη, ανεξάρτητα από τις πολιτικές τους τάσεις ή τις σχέσεις τους με την ΕΕ.
Δεδομένων αυτών των προϋποθέσεων, ποια είναι η συγκολλητική ουσία που μπορεί να κρατήσει όλα αυτά τα κράτη μαζί; Η ιδέα του Μακρόν διατυπώθηκε λίγους μήνες μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Η ενότητα στην ευρωπαϊκή ήπειρο ενάντια στη Ρωσία ήταν ο κινητήριος μοχλός που έδωσε ώθησε στον Γάλλο πρόεδρο. Βέβαια, η ύπαρξη ενός κοινού εχθρού (προς τον οποίο το επίπεδο εχθρότητας διαφέρει από χώρα σε χώρα) δεν αποτελεί επαρκή λόγο, για να διατηρηθεί μια σχέση συνεργασίας ανάμεσα σε τόσα πολλά κράτη για μεγάλο διάστημα.
Επομένως, πέρα από τα επείγοντα γεωστρατηγικά ζητήματα, η EPC στοχεύει να γίνει ένα φόρουμ συζήτησης, σε επίπεδο ηγεσίας, και άλλων κοινών προκλήσεων, από τη μετανάστευση μέχρι τις υποδομές, από την ενέργεια στη συνδεσιμότητα. Επίσης, προσφέρει την ευκαιρία για -μερικές φορές- δύσκολες διμερείς ή πολυμερείς συναντήσεις μεταξύ “χωρών σε διένεξη” (όπως η Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν).
Μέχρι στιγμής, έχει δοθεί έμφαση στη διατήρηση μιας χαλαρής οργάνωσης χωρίς μόνιμη δομή (δεν έχει καν ιστοσελίδα), προκειμένου να διατηρηθεί και η ευελιξία της. Αν αυτό από τη μία πλευρά είναι ένα πλεονέκτημα, από την άλλη, μπορεί μακροπρόθεσμα να εξελιχθεί σε αδυναμία. Ένα άλλο ζήτημα, στο οποίο θα πρέπει να βρεθεί μια θέση κοινής αποδοχής,, είναι ο ρόλος που θα διαδραματίσει η ΕΕ εντός της EPC.
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η EPC περιλαμβάνει όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ και πολλά από τα θέματα που επιθυμεί να αντιμετωπίσει εμπίπτουν στις αρμοδιότητες της Ένωσης. Ο πλήρης διαχωρισμός των δύο οργανισμών δεν είναι λοιπόν δυνατός. Ωστόσο, υπάρχουν χώρες – όπως το Ηνωμένο Βασίλειο – που δεν θέλουν να δουν, και δικαιολογημένα, την ΕΕ να αποκτά κυρίαρχη θέση στην EPC. Αλλά είναι εφικτό και συνετό για την ΕΕ να παραμείνει “αποξενωμένη” δεδομένου του μεγέθους της, του διεθνούς ρόλου της και της πολιτικής και οικονομικής της δύναμης;
Η EPC είναι αυτή τη στιγμή αντικείμενο μελέτης και σκέψης από πολλούς παρατηρητές και ερευνητές ινστιτούτων, καθώς και θέμα συζήτησης στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και στις Βρυξέλλες. Θα διαμορφωθεί σταδιακά. Ωστόσο, είναι πολύ δύσκολο να απαντηθούν δύο κρίσιμα ερωτήματα: εάν οι ευρωπαίοι ηγέτες θα συνεχίσουν να ενδιαφέρονται για αυτή τη νέα μορφή και κατά συνέπεια, εάν η Ευρωπαϊκή Πολιτική Κοινότητα θα συνεχίσει ως μια μόνιμη δομή.
*H Hedwig Giusto είναι Κύρια Ερευνήτρια του FEPS (Foundation for European Progressive Studies) και αρχισυντάκτρια του Progressive Post. Διαθέτει Ph.D. στην Ιστορία των Διεθνών Σχέσεων από το Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας και MSc στην Ιστορία των Διεθνών Σχέσεων από το London School of Economics.
