Η ατοπική δερματίτιδα αποτελεί μία χρόνια, φλεγμονώδη και έντονα κνησμώδη δερματοπάθεια με σημαντική επιδείνωση της ποιότητας ζωής παιδιών και ενηλίκων. Οι ασθενείς πάσχουν από έντονα κνησμώδες και επώδυνο δερματικό εξάνθημα σε ορατά και μη σημεία (πρόσωπο, χέρια κτλ.), με διαταραχές ύπνου και έντονη ψυχολογική επιβάρυνση. Επιπλέον, συχνά, υπάρχει ανάγκη για διαρκή χρήση ειδικών μαλακτικών και ειδικά σχεδιασμένων καθαριστικών και ενυδατικών προϊόντων, με αποτέλεσμα πέραν από τη σωματική, να υπάρχει και οικονομική επιβάρυνση των ασθενών από τη νόσο.
Επιδημιολογία
Η ατοπική δερματίτιδα προσβάλλει το 10-20% των παιδιών και το 1-5 % των ενηλίκων με διακυμάνσεις ανά γεωγραφική περιοχή. Η ατοπική δερματίτιδα αρχίζει στη βρεφική ηλικία, όπου το 45% των περιπτώσεων διαγιγνώσκονται στους πρώτους 6 μήνες της ζωής. Παρόλο που η ατοπική δερματίτιδα της παιδικής ηλικίας υποχωρεί αυθόρμητα στο 70% των παιδιών, η νόσος επιμένει στο 10-30% των περιπτώσεων. Ο επιπολασμός της ατοπικής δερματίτιδας αυξάνεται με την πάροδο του χρόνου και είναι μεγαλύτερος στις αστικές περιοχές. Τα τελευταία έτη έχει τεκμηριωθεί το φαινόμενο της «ατοπικής παρέλασης», το γεγονός δηλαδή ότι από τα παιδιά με ατοπική δερματίτιδα πριν την ηλικία των 2 ετών, το 50% θα εμφανίσουν άσθμα ή αλλεργική ρινίτιδα τα επόμενα χρόνια. Η σοβαρή ατοπική δερματίτιδα στην παιδική ηλικία συσχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης αλλεργίας σε τροφικά αλλεργιογόνα.
Αίτια της νόσου
Τα αίτια της νόσου δεν είναι πλήρως διευκρινισμένα. Ο μεγαλύτερος παράγοντας κινδύνου για την ατοπική δερματίτιδα είναι το οικογενειακό ιστορικό για ατοπικές ασθένειες. Ο γνωστότερος γενετικός παράγοντας κινδύνου είναι η μετάλλαξη στο γονίδιο της φιλαγγρίνης, όπου προκαλούνται δομικές διαταραχές της επιδερμίδας και οδηγούν σε μεγαλύτερη απώλεια νερού και ευκολότερη είσοδο αλλεργιογόνων στο δέρμα. Επιπλέον, ο κνησμός ως βασικό χαρακτηριστικό της νόσου, επιδεινώνει τις δερματικές βλάβες αφού οι εκδορές που δημιουργούνται αποτελούν πύλες εισόδου για μικρόβια, με αποτέλεσμα να εμφανίζονται, συχνά, κλινικά σημεία σταφυλοκοκκικής λοίμωξης ή ερπητικό έκζεμα-ιός απλού έρπητα όπως και ο ιός της ευλογιάς.
Κλινικές εκδηλώσεις
Η εμφάνιση των βλαβών αρχίζει στη βρεφική ηλικία από τα άκρα, τον λαιμό, το κεφάλι και τα μάγουλα και με την πάροδο του χρόνου επεκτείνεται και στον κορμό. Οι βλάβες είναι ερυθηματώδεις, οιδηματώδεις, φυσσαλιδώδεις και έντονα κνησμώδεις. Με την πάροδο του χρόνου το δέρμα γίνεται πιο παχύ στην περιοχή των βλαβών. Ταυτόχρονα, ο συνεχής κνησμός βασανίζει τους πάσχοντες.
Θεραπευτική αντιμετώπιση
Ο θεραπευτικός στόχος είναι ο μακροχρόνιος έλεγχος της νόσου και η μείωση των υποτροπών. Τα μαλακτικά και τα ειδικά καθαριστικά πρέπει να χρησιμοποιούνται σε καθημερινή βάση. Τα τοπικά κορτικοστεροειδή αποτελούν τον παράγοντα εκλογής για την οξεία φάση της περιορισμένης νόσου. Συστήνονται ήπιας ισχύος κορτικοστεροειδή για τα παιδιά και τις περιοχές με λεπτό δέρμα όπως τα βλέφαρα, και ισχυρά στεροειδή για τους ενήλικες ή τις περιοχές με παχύτερο δέρμα, όπως οι παλάμες και τα πέλματα. Τα τοπικά στεροειδή πρέπει να χρησιμοποιούνται μέχρι να επιτευχθεί έλεγχος της νόσου. Η συνεχής και μακροχρόνια χρήση έχει συσχετιστεί με καλά τεκμηριωμένες ανεπιθύμητες ενέργειες, όπως ατροφία του δέρματος. Οι τοπικοί αναστολείς καλσινευρίνης έχουν ένδειξη για διακεκομμένη χρήση σε διαστήματα μέχρι και 1 έτους. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται σημαντική μείωση των υποτροπών. Στην εκτεταμένη σοβαρή νόσο μπορεί να χορηγηθεί κυκλοσπορίνη για την οποία όμως απαιτείται παρακολούθηση του ασθενούς, με περιοδικό έλεγχο της νεφρικής λειτουργίας και της αρτηριακής πίεσης. Η φωτοθεραπεία με UVB ακτινοβολία ως θεραπεία συντήρησης είναι αποτελεσματική και στον κνησμό, δε συστήνεται, όμως, στην έξαρση. Σε περιπτώσεις επιμόλυνσης με βακτήρια προστίθεται αντιμικροβιακή αγωγή.
Νέες καινοτόμες θεραπείες στην ατοπική δερματίτιδα
Οι νεότερες θεραπείες για τη μέτρια έως σοβαρή ατοπική δερματίτιδα αποτελούνται από ενέσιμες βιολογικές θεραπείες, καθώς και από του στόματος μικρομοριακούς παράγοντες (JAK αναστολείς). Οι βιολογικοί παράγοντες μειώνουν την ανοσολογική φλεγμονή και χορηγούνται κάθε 2 ή 4 εβδομάδες. Οι JAK αναστολείς στοχεύουν αποτελεσματικά στην ανοσολογική φλεγμονή που προκαλεί την ατοπική δερματίτιδα και ανακουφίζουν πολύ γρήγορα από το σύμπτωμα του κνησμού. Η χορήγησή τους γίνεται άπαξ ημερησίως σε μορφή δισκίων. Όλοι οι νέοι παράγοντες χαρακτηρίζονται από εξαιρετική αποτελεσματικότητα και καλά τεκμηριωμένη ασφάλεια, συγκριτικά με τα κορτικοστεροειδή και την κυκλοσπορίνη και μπορούν να χορηγηθούν, συνεχώς, για μεγάλα χρονικά διαστήματα.
