Σύμφωνο Μετανάστευσης: Η πληρωμή “με το κεφάλι” και άλλα αμφιλεγόμενα σημεία

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε την Τετάρτη την ευρεία μεταρρύθμιση της πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Μετανάστευση και το Άσυλο.

Η ψηφοφορία επισφράγισε τη συμφωνία που είχε επέλθει τον περασμένο Δεκέμβριο μετά από τρία και πλέον χρόνια μαραθώνιων συζητήσεων για τη μεταναστευτική πολιτική της Ένωσης.

Πρόκειται για ένα “πακέτο” πέντε ξεχωριστών αλλά αλληλένδετων νομοθετημάτων, το οποίο χρειάζεται πλέον μόνο το “πράσινο φως” των κρατών-μελών για να εγκριθεί και τυπικά, κάτι που αναμένεται στα τέλη του μήνα.

“Ακούσαμε, ενεργήσαμε και ανταποκριθήκαμε σε μια από τις κύριες ανησυχίες των ανθρώπων σε όλη την Ευρώπη”, δήλωσε η πρόεδρος του ΕΚ Ρομπέρτα Μέτσολα: “Αυτή είναι μια ιστορική μέρα”, πρόσθεσε.

Τις αλλαγές που φέρνει στην μεταναστευτική νομοθεσία της Ε.Ε. υποδέχτηκε θερμά ένα μεγάλο μέρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, χωρίς όμως να λείψουν οι σοβαρές ενστάσεις, αλλά και εντάσεις από πολιτικές ομάδες, ΜΚΟ, αλλά και απλούς πολίτες.

Η διαδικασία διακόπηκε προσωρινά όταν διαδηλωτές ντυμένοι με λευκά μπλουζάκια άρχισαν να φωνάζουν στους ευρωβουλευτές: “Αυτή η συμφωνία σκοτώνει! Ψηφίστε όχι!” φώναξαν, πετώντας χάρτινα αεροπλάνα με συντεταγμένες ναυαγίων προσφύγων που έχουν πεθάνει στα σύνορα της ΕΕ.

Από την πλευρά της, η Eve Geddie, επικεφαλής του γραφείου ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων της Διεθνούς Αμνηστίας, είπε: “Μετά από χρόνια διαπραγματεύσεων, τα θεσμικά όργανα της ΕΕ συνυπογράφουν τώρα επαίσχυντα μια συμφωνία που γνωρίζουν ότι θα οδηγήσει σε μεγαλύτερο ανθρώπινο πόνο”, είπε. Οι ευρωβουλευτές από την Αριστερά, καθώς και οι Πράσινοι, οι οποίοι καταψήφισαν οκτώ από τα 10 προτεινόμενα νομοσχέδια στο τραπέζι, επέκριναν επίσης το νομοσχέδιο επειδή δεν έδωσε προτεραιότητα στις εγγυήσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Οι υποστηρικτές του ψηφίσματος, ωστόσο, ανέφεραν ότι θα επισπεύσει τις διαδικασίες ασύλου στα σύνορα της ΕΕ, θα επιβάλει σκληρά νέα συστήματα ελέγχου και θα βάλει “φρένο” σε αιτούντες που δεν πληρούν τις προϋποθέσεις για διεθνή προστασία. Η επίτροπος Εσωτερικών Υποθέσεων, Ίλβα Γιόχανσον, η οποία προώθησε τη νομοθεσία, είπε: “Αισθάνομαι περήφανη. Όταν ανέλαβα τα καθήκοντά μου πριν από τεσσεράμισι χρόνια, λίγοι πίστευαν ότι θα τα καταφέρναμε”.

Βήμα προς τα μπρος, ή πισωγύρισμα; Σε κάθε περίπτωση, η ψηφοφορία της Τετάρτης, βάζει τέλος σε ένα αδιέξοδο οκτώ ετών λόγω των επανειλημμένων προσπαθειών για αυστηρότερους κανόνες στα σύνορα και στις διαδικασίες ασύλου στο μπλοκ.

Μια σημαντική αλλά αμφιλεγόμενη μεταρρύθμιση

Η μεταρρύθμιση, η οποία αποκαλύφθηκε για πρώτη φορά τον Σεπτέμβριο του 2020, στοχεύει να γυρίσει σελίδα στο μεταναστευτικό. Η βασική αλλαγή που φέρνει είναι ένα σύστημα “υποχρεωτικής αλληλεγγύης” για να διασφαλίσει ότι όλες οι χώρες, ανεξάρτητα από το μέγεθος και την τοποθεσία τους, συμβάλλουν στην άμβλυνση της πίεσης στη Νότια Ευρώπη.

Μεταξύ άλλων, όμως, στο “πακέτο” που ψηφίστηκε περιλαμβάνονται και αρκετοί αμφιλεγόμενοι κανονισμοί.

Οι πέντε κανονισμοί που περιλαμβάνονται στο Νέο Σύμφωνο:

• Ο κανονισμός προβλέπει μια προκαταρκτική διαδικασία για την ταχεία εξέταση του προφίλ ενός αιτούντος άσυλο και τη συλλογή βασικών πληροφοριών όπως η εθνικότητα, η ηλικία, τα δακτυλικά αποτυπώματα και η εικόνα του προσώπου. Θα πραγματοποιούνται επίσης έλεγχοι υγείας και ασφάλειας.
• Ο τροποποιημένος κανονισμός προβλέπει την αποθήκευση βιομετρικών στοιχείων που συλλέγονται κατά τη διαδικασία ελέγχου. Η βάση δεδομένων θα αλλάξει τη διαδικασία από καταμέτρηση αιτήσεων σε καταμέτρηση αιτούντων αποτρέποντας το άτομο από την υποβολή πολλαπλών αιτήσεων. Η ελάχιστη ηλικία για τη συλλογή δακτυλικών αποτυπωμάτων θα μειωθεί από τα 14 στα 6 έτη.
• Επίσης, ορίζει δύο πιθανά βήματα για τους αιτούντες: Την παραδοσιακή διαδικασία ασύλου (η οποία είναι πιο χρονοβόρα), αλλά και μια ταχεία διαδικασία στα σύνορα, η οποία προορίζεται να διαρκεί το πολύ 12 εβδομάδες. Η διαδικασία των συνόρων θα ισχύει για μετανάστες που αποτελούν κίνδυνο για την εθνική ασφάλεια, παρέχουν παραπλανητικές πληροφορίες ή προέρχονται από χώρες με χαμηλά ποσοστά αναγνώρισης, όπως το Μαρόκο, το Πακιστάν και η Ινδία. Αυτοί οι μετανάστες δεν θα επιτρέπεται να εισέλθουν στην επικράτεια της χώρας και αντίθετα θα κρατούνται σε εγκαταστάσεις στα σύνορα.
• Παράλληλα, ο κανονισμός θεσπίζει ένα σύστημα “υποχρεωτικής αλληλεγγύης” που θα προσφέρει στα κράτη-μέλη μία σειρά επιλογών για τη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών, όπως μετεγκατάσταση συγκεκριμένου αριθμού αιτούντων άσυλο ή πληρωμή 20.000 ευρώ για κάθε αιτούντα που δεν δέχονται στο έδαφός τους. Οι Βρυξέλλες επιμένουν ότι με το σύστημα δεν θα αναγκαστεί καμία χώρα να δεχτεί πρόσφυγες, εφόσον συνεισφέρει με αυτόν τον τρόπο.
• Ο κανονισμός προβλέπει, τέλος, κανόνες εξαίρεσης που θα ενεργοποιηθούν όταν το σύστημα ασύλου απειλείται από ξαφνική και μαζική άφιξη προσφύγων, όπως συνέβη κατά την κρίση του 2015-2016, ή από μια κατάσταση ανωτέρας βίας, όπως ο COVID-19.

Σκληρή κριτική για παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων

Από την έναρξη της συζήτησης, το Νέο Σύμφωνο έγινε στόχος κριτικής από ΜΚΟ, υπερασπιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων και νομικούς εμπειρογνώμονες, οι οποίοι προειδοποιούν ότι η ισχυρή ώθηση για κοινούς, προβλέψιμους κανόνες θα μπορούσε να γίνει σε βάρος των θεμελιωδών δικαιωμάτων.

“Μετά από χρόνια διαπραγματεύσεων, τα θεσμικά όργανα της ΕΕ συνυπογράφουν τώρα επαίσχυντα μια συμφωνία που γνωρίζουν ότι θα οδηγήσει σε μεγαλύτερο ανθρώπινο πόνο”, ανέφερε η Διεθνής Αμνηστία σε ανακοίνωσή της ως αντίδραση στην ψηφοφορία της Τετάρτης. “Για τα άτομα που ξεφεύγουν από τη σύγκρουση, τη δίωξη ή την οικονομική ανασφάλεια, αυτές οι μεταρρυθμίσεις θα σημαίνουν λιγότερη προστασία και μεγαλύτερο κίνδυνο να αντιμετωπίσουν παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε όλη την Ευρώπη – συμπεριλαμβανομένων των παράνομων και βίαιων απωθήσεων, της αυθαίρετης κράτησης και της αστυνόμευσης που εισάγει διακρίσεις”.

Ένα από τα κύρια σημεία ανησυχίας είναι η ταχεία διαδικασία στα σύνορα: Αν και αξιωματούχοι της ΕΕ υποστηρίζουν ότι αυτή η συντομότερη διαδικασία θα καθορίσει σαφή χρονοδιαγράμματα για τους αιτούντες, οι ανθρωπιστικές οργανώσεις αμφισβητούν ότι θα αυξήσει τις πιθανότητες απέλασης.

Από την πλευρά της, η “Διεθνής Ομοσπονδία Εταιρειών Ερυθρού Σταυρού και Ερυθράς Ημισελήνου (IFRC) ζητά από όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) να εγγυηθούν ανθρώπινες συνθήκες για τους αιτούντες άσυλο και τους μετανάστες που πλήττονται, χωρίς να χάνουν ποτέ την εστίασή τους στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η IFRC έχει ανησυχίες. Το Σύμφωνο εστιάζει στην ομαλοποίηση της κράτησης και στην ταχύτερη διαδικασία στα σύνορα. Και τα δύο είναι ανησυχητικά. Η κράτηση βλάπτει τους ανθρώπους. Οι γρήγορες αποφάσεις μπορεί να είναι σε βάρος ατόμων στα οποία θα πρέπει να χορηγηθεί άσυλο. Κατά την εφαρμογή του Συμφώνου, οι χώρες της ΕΕ πρέπει να διασφαλίσουν ότι η συστημική χρήση της κράτησης αποφεύγεται πάση θυσία και ότι τα άτομα αντιμετωπίζονται πάντα ως άτομα”.