Οι μετακινήσεις προσφύγων και η μετανάστευση βρίσκονται τα τελευταία χρόνια στο κέντρο του παγκόσμιου
ενδιαφέροντος. Τη διετία 2015 – 2016 με τις γεωπολιτικές ανακατατάξεις που σημειώθηκαν σε διεθνές επίπεδο και την κλιμάκωση των εντάσεων στη Μέση Ανατολή, η Ευρώπη κλήθηκε να ανταποκριθεί στην πιο σοβαρή μεταναστευτική πρόκληση από το τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου.
Οι άνευ προηγουμένου μεταναστευτικές ροές στην ΕΕ κορυφώθηκαν το 2015 (σ.σ.: μόνο το 11μηνο του 2015, στην Ελλάδα εισήλθαν πάνω από 800.000 πρόσφυγες και μετανάστες, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛ.ΑΣ.) και το 2016, ενώ παρουσίασαν μείωση μέχρι τα τέλη του 2017 και του 2018. Το 2022 ωστόσο το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία προκάλεσε ένα νέο μεταναστευτικό κύμα που η Ένωση κλήθηκε να διαχειριστεί.
Από πού έρχονται οι πρόσφυγες και οι μετανάστες;
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τέσσερις είναι οι κύριες μεταναστευτικές οδοί μέσω των οποίων μετανάστες και πρόσφυγες προσπαθούν να φτάσουν στην Ευρώπη, ενώ ακόμα μία προσωρινή οδός από την Ουκρανία άνοιξε τον Φεβρουάριο του 2022, όταν ξεκίνησε η στρατιωτική επίθεση της Ρωσίας:
Η ΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ
Η οδός της Ανατολικής Μεσογείου αναφέρεται στις παράτυπες αφίξεις στην Ελλάδα, την Κύπρο και τη Βουλγαρία. Μεγάλος αριθμός προσφύγων που προσπαθούν να διαφύγουν από τον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας έφθασαν στην ΕΕ μέσω αυτής της οδού το 2015. Έκτοτε, ο αριθμός των παράτυπων αφίξεων μέσω αυτής της οδού μειώθηκε σημαντικά, χάρη στη στενή συνεργασία μεταξύ ΕΕ και Τουρκίας. Η εφαρμογή της δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας του Μαρτίου του 2016 συνέβαλε καθοριστικά στη μείωση των παράτυπων αφίξεων μέσω Τουρκίας.
Η ΟΔΟΣ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΑΦΡΙΚΗΣ
Η οδός της Δυτικής Μεσογείου αναφέρεται στις παράτυπες αφίξεις στην Ισπανία, τόσο διά της Μεσογείου στην ηπειρωτική Ισπανία όσο και διά ξηράς στους ισπανικούς θύλακες της Θέουτα και της Μελίλια στη Βόρεια Αφρική.
Οι μετανάστες διέρχονται από το Μαρόκο και την Αλγερία για να φτάσουν στην Ισπανία. Το 2018 η οδός της Δυτικής Μεσογείου ήταν η πλέον πολυσύχναστη διαδρομή προς την Ευρώπη. Μετά την κορύφωσή τους το 2018, οι αφίξεις σημειώνουν σταθερή μείωση από το 2019 για διάφορους λόγους, και προπάντων:
- χάρη στις εντατικές προσπάθειες του Μαρόκου για την καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης
- χάρη στη στενή συνεργασία μεταξύ Μαρόκου, Ισπανίας και ΕΕ
- και λόγω της πανδημίας COVID-19
Η οδός της Δυτικής Αφρικής αναφέρεται στις παράτυπες αφίξεις στις Καναρίους Νήσους, στον Ατλαντικό Ωκεανό. Οι μετανάστες αναχωρούν κυρίως από το Μαρόκο, τη Δυτική Σαχάρα, τη Μαυριτανία, τη Σενεγάλη και την Γκάμπια και πραγματοποιούν επικίνδυνα ταξίδια κατά μήκος των ακτών της Δυτικής Αφρικής για να φτάσουν στις Κανάριες Νήσους.
Το 2006 έφθασαν στις Καναρίους Νήσους περισσότεροι από 31.000 παράτυποι μετανάστες. Η γνωστή και ως «κρίση των καγιούκο» πήρε το όνομά της από τα δημοφιλή αλιευτικά σκάφη της Σενεγάλης και της Μαυριτανίας. Τα επόμενα χρόνια ο αριθμός των παράτυπων αφίξεων μειώθηκε σε λιγότερες από 1.500 αφίξεις ετησίως. Μετά από σημαντική αύξηση το 2020 και το 2021, ο αριθμός παράτυπων αφίξεων μειώθηκε και πάλι το 2022.
Η ΟΔΟΣ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ
Οι μετανάστες και οι αιτούντες άσυλο χρησιμοποιούν την οδό της Κεντρικής Μεσογείου για να εισέλθουν παράτυπα στην ΕΕ. Πραγματοποιούν μεγάλα και επικίνδυνα ταξίδια από τη Βόρεια Αφρική και την Τουρκία, διασχίζοντας τη Μεσόγειο για να φτάσουν στην Ιταλία και, σε πολύ μικρότερο βαθμό, στη Μάλτα.
Το μεγαλύτερο μέρος των μεταναστών διέρχονται από τη Λιβύη κατά το ταξίδι τους προς την Ευρώπη. Το γεγονός αυτό έχει συμβάλει στην ανάπτυξη παγιωμένων και ανθεκτικών δικτύων παράνομης διακίνησης και εμπορίας ανθρώπων στη Λιβύη.
Η ΟΔΟΣ ΤΩΝ ΔΥΤΙΚΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΩΝ
Τα Δυτικά Βαλκάνια βρίσκονται στην καρδιά της Ευρώπης, καθώς περιβάλλονται γεωγραφικά από κράτη μέλη της ΕΕ. Η περιοχή αποτελεί κόμβο διέλευσης και βασικό διάδρομο για μετανάστες που κατευθύνονται προς την ΕΕ, ιδίως από τη Μέση Ανατολή, την Ασία και την Αφρική.
Ο όρος «οδός των Δυτικών Βαλκανίων» αναφέρεται σε αφίξεις στην ΕΕ μέσω της περιοχής: Αλβανία, Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Κόσοβο, Μαυροβούνιο, Βόρεια Μακεδονία και Σερβία.
Η οδός των Δυτικών Βαλκανίων είναι μία από τις κύριες μεταναστευτικές ατραπούς προς την Ευρώπη. Μετά τον πρωτοφανή αριθμό αφίξεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2015, ο αριθμός των αντικανονικών μεταναστών που επέλεξαν αυτήν την οδό μειωνόταν σταθερά επί μερικά έτη. Από το 2019 όμως άρχισε να ανεβαίνει ξανά.
Στοιχεία και αριθμοί σχετικά με τις “παράτυπες αφίξεις”
Το 2023 σημειώθηκαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση λίγο περισσότερες από 233.000 “παράτυπες αφίξεις” όπως αναφέρονται στα σχετικά έγγραφα. Οι συνολικές “παράτυπες αφίξεις” στην ΕΕ έχουν μειωθεί σημαντικά: Από 1,04 εκατομμύρια που καταμετρήθηκαν κατά την κορύφωση της μεταναστευτικής κρίσης το 2015, το 2023 ανέρχονται σε 233.139.
Ειδικότερα, η κατανομή ανά μεταναστευτική οδό το 2023 έχει ως εξής:
- Ανατολική οδός: 45.122 αφίξεις
- Κεντρική οδός: 143.613 αφίξεις
- Δυτικές οδοί*: 44.404 αφίξεις
*Η δυτική οδός περιλαμβάνει την οδό της Δυτικής Μεσογείου και την οδό της Δυτικής Αφρικής. Στα στοιχεία για τη δυτική οδό δεν συνυπολογίζονται οι αφίξεις στη Θέουτα στις 17 και 18 Μαΐου 2021.
Εισροή προσφύγων από την Ουκρανία
Ξεχωριστή αναφορά χρειάζεται για τη μεταναστευτική ροή από την Ουκρανία. Στις 24 Φεβρουαρίου 2022 η Ρωσία εξαπέλυσε στρατιωτική επίθεση κατά της Ουκρανίας. Έκτοτε, εκατομμύρια άνθρωποι έχουν εγκαταλείψει τις εμπόλεμες περιοχές, αναζητώντας καταφύγιο στις χώρες της ΕΕ και στη Δημοκρατία της Μολδαβίας.
Στις 4 Μαρτίου 2022 η ΕΕ ενεργοποίησε την οδηγία περί προσωρινής προστασίας. Η οδηγία της ΕΕ εγκρίθηκε το 2001, μετά τον μεγάλης κλίμακας εκτοπισμό που σημειώθηκε στην Ευρώπη λόγω των ενόπλων συγκρούσεων στα Δυτικά Βαλκάνια, ιδίως από τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη και το Κόσοβο.
Στις 27 Σεπτεμβρίου 2023 οι υπουργοί κατέληξαν σε πολιτική συμφωνία σχετικά με την παράταση της προσωρινής προστασίας έως τις 4 Μαρτίου 2025. Η απόφαση εγκρίθηκε στις 19 Οκτωβρίου 2023.
Η προσωρινή προστασία αποτελεί μηχανισμό έκτακτης ανάγκης της ΕΕ που ενεργοποιείται σε εξαιρετικές περιστάσεις μαζικών εισροών:
- για την παροχή συλλογικής προστασίας σε εκτοπισθέντες
- για τη μείωση της πίεσης στα εθνικά συστήματα χορήγησης ασύλου των χωρών της ΕΕ
4,2 εκατομμύρια πρόσφυγες από την Ουκρανία έχουν καταγραφεί ως αιτούντες προσωρινή προστασία ή παρόμοιο καθεστώς προστασίας στην ΕΕ (πηγή: Eurostat)
Οι κυριότερες χώρες της ΕΕ που φιλοξενούσαν δικαιούχους προσωρινής προστασίας από την Ουκρανία ήταν οι εξής:
- Γερμανία (1.194.900 άτομα)
- Πολωνία (958.655 άτομα)
- Τσεχία (357.960 άτομα).
