Πώς τα λύματα “ξέρουν” πόσοι παίρνουν κοκαΐνη και αντικαταθλιπτικά

Από το ξέσπασμα του Covid-19 και μετά ενημερώνεσαι τακτικά για όσα αποκαλύπτουν τα λύματα της πόλης στην οποία μένεις.

Έκτοτε υπάρχουν συχνά ανακοινώσεις για το ιικό φορτίο, την κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει η ψυχική υγεία μας (δηλαδή, πόσοι λαμβάνουμε αντικαταθλιπτικά και αγχολυτικά) και τις ναρκωτικές ουσίες που ελήφθησαν.

Δεν μαθαίνουμε μόνο ποιες προτιμήθηκαν, αλλά και τον αριθμό των χρηστών, όπως και την ποσότητα που κατανάλωσαν.

Πώς είναι δυνατές όλες αυτές οι πληροφορίες;

Να σου συστήσω την επιδημιολογία λυμάτων, που ουδεμία σχέση έχει με τις ατομικές αναλύσεις ούρων ή κοπράνων ή φαρμάκων.

Η ταχέως αναπτυσσόμενη επιστήμη που παρέχει τη δυνατότητα παρακολούθησης σημαντικών δεδομένων για τη δημόσια υγεία, αναλύει όσα αφήνουμε πίσω για να προσδιορίσει την κατανάλωση ή την έκθεση ενός πληθυσμού σε χημικές ουσίες ή παθογόνους παράγοντες.

Πώς;

Ο πιο απλός τρόπος που έχω να σου εξηγήσω είναι ο εξής: ό,τι τρως, ό,τι πίνεις ή ό,τι άλλο επιλέγεις να βάλεις στο σώμα σου, το βγάζεις δια της γνωστής μεθόδου.

Έτσι ξεκινάει το ταξίδι του υλικού σου στο αποχετευτικό σύστημα.

Ένα κουταλάκι του γλυκού από όσα φτάνουν στο τέλος της διαδρομής δείχνει με αντικειμενικό τρόπο και σε πραγματικό χρόνο, τα της υγείας, του τρόπου ζωής και του περιβάλλοντος της κοινωνίας της οποίας είμαστε μέλος.

Να πάμε τώρα, και στις λεπτομέρειες μιας επιστήμης που ξέρει τα πάντα για εμάς.

Πώς αποκτήσαμε έλεγχο λυμάτων;

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε εκδώσει το Μάρτιο του 2021 σύσταση, με την οποία παρότρυνε τα κράτη/μέλη να θέσουν σε εφαρμογή εθνικό σύστημα επιτήρησης των λυμάτων «με στόχο τη συλλογή δεδομένων για τον SARS-CoV-2 και τις παραλλαγές του στα λύματα».

Η καταληκτική ημερομηνία ήταν η 1η Οκτωβρίου του ίδιου έτους.

ΠΩΣ ΠΡΟΚΥΠΤΕΙ Ο ΑΡΙΘΜΟΣ ΤΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ ΚΟΚΑΪΝΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΣΟΤΗΤΕΣ

Η λήψη μιας πολύ μικρής ποσότητας από το σημείο που καταλήγουν όλα (Κέντρο Επεξεργασίας Λυμάτων της Ψυττάλειας -δέχεται λύματα περίπου τεσσάρων εκατομμυρίων κατοίκων της Ελλάδας) είναι υπεραρκετό για να “δώσει” συνήθειες κατοίκων μιας ολόκληρης πόλης.

Όπως αναφέρει το European Monitoring Center for Drugs and Drug Addiction της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα περισσότερα χημικά που μπαίνουν στο σώμα μας, φεύγουν από αυτό απαράλλακτα ή ως μείγμα μεταβολιτών (βλ. ουσία που αποτελεί ενδιάμεσο ή τελικό προϊόν του μεταβολισμού).

«Για παράδειγμα, όταν το σώμα μεταβολίζει την κοκαΐνη, τη διαλύει στις χημικές της ενώσεις. Όταν ολοκληρώνεται αυτή η βιοχημική διαδικασία, το αποτέλεσμα δίνει μεταξύ άλλων, την βενζοϋλεκγονίνη».

Ο κύριος μεταβολίτης της κοκαΐνης ανιχνεύεται στα ούρα εντός τεσσάρων ωρών μετά την πρόσληψη της ουσίας. Παραμένει ανιχνεύσιμος σε συγκεντρώσεις μεγαλύτερες από 150ng/mL για έως και 8 ημέρες μετά τη χρήση.

«Η βενζοϋλεκγονίνη καταλήγει στον δίκτυο των υπονόμων, πιθανότατα γεωγραφικά κοντά στην περιοχή όπου έγινε η χρήση».

• Ο υπόνομος ‘κουβαλάει’ τα λύματα έως τη μονάδα επεξεργασίας αποβλήτων. Εκεί γίνεται η λήψη σύνθετων δειγμάτων ακατέργαστων λυμάτων.
• Αυτά τα δείγματα μεταφέρονται στο εργαστήριο, όπου αναλύονται για επιλεγμένες ουσίες (γίνεται η αναγνώριση των μεταβολιτών) και συγκεντρώσεις (ποσότητα κάθε ουσίας ή ιού).
• Έπειτα λαμβάνονται υπ’ όψιν οι συγκεντρώσεις των μετρούμενων «υπολειμμάτων στόχου» (ουσία που έχει επιλεγεί), πολλαπλασιάζονται με τους ημερήσιους ρυθμούς ροής των λυμάτων και έτσι προκύπτουν τα ημερήσια φορτία.
• Οι ημερήσιες αξίες διαιρούνται με τον αριθμό των ατόμων που εξυπηρετούνται από τη μονάδα επεξεργασίας και έτσι προκύπτει η κατά κεφαλήν τιμή που διευκολύνει στη σύγκριση μεταξύ των πόλεων.
• Αυτή η τιμή μπορεί στη συνέχεια να εκφραστεί σε ημερήσιες ποσότητες (ή ημερήσιες δόσεις) ανά χιλιάδες πληθυσμό.

Τονίζεται ότι μελλοντική μελέτη χρειάζεται να διαχειριστεί τους υπάρχοντες περιορισμούς αυτής της μεθόδου. Θεωρείται δεδομένο ότι ο συνδυασμός με άλλες καθιερωμένες μεθόδους μπορεί να επιτρέψει στην ανάλυση λυμάτων να δώσει πολύ πιο ξεκάθαρη εικόνα ως προς τη χρήση ναρκωτικών στην Ευρώπη.

Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΠΟΥ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΕΙ Ο,ΤΙ ΚΑΝΟΥΜΕ

Πέραν των χημικών που υπάρχουν στα λύματα, οι επιστήμονες εστιάζουν και στους βιοδείκτες για να αποκαλύψουν όσα μας συμβαίνουν.

Όπως αναφέρει ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (γνωστός ως FDA) «οι βιοδείκτες είναι χαρακτηριστικά του σώματος που μπορούμε να μετρήσουμε. Για παράδειγμα, η πίεση του αίματος είναι βιοδείκτης».

O Νικόλαος Θωμαΐδης είναι καθηγητής αναλυτικής χημείας στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και μέλος του Εργαστηρίου Αναλυτικής Χημείας του ΕΚΠΑ που αποκαλύπτει τι κάνουμε -σε επίπεδο ιών και ουσιών.

Γράφει στην ιστοσελίδα του πως «βιοδείκτες είναι ενδογενείς ουσίες που παράγονται φυσικά στον οργανισμό, ή μεταβολίτες ξενοβιοτικών ουσιών που παρέχουν πληροφορίες για

*τη δημόσια υγεία (π.χ φαρμακευτικές ουσίες, ιικό φορτίο),
*τον τρόπο ζωής και τις συνήθειες ενός πληθυσμού (π.χ ναρκωτικά, αλκοόλ),
*την έκθεση σε τοξικές ουσίες (π.χ εντομοκτόνα, παρασιτοκτόνα) και
*το μέγεθος ενός πληθυσμού (π.χ καφεΐνη)».

Πώς εντοπίζονται οι ασθενείς με Covid, ενώ κρύβονται οι χρήστες ηρωίνης

Επιστήμονες από τη Νορβηγία που πρωτοέθεσαν σε εφαρμογή αυτό που το 2011 αποκαλείτο ως «επιδημιολογία υπονόμων» έχουν εξηγήσει πως κάποιες ουσίες μετρώνται πιο εύκολα από άλλες στα λύματα.

Για παράδειγμα «η ηρωίνη μεταβολίζεται στο σώμα σε ένωση που ονομάζεται s6-MAM. Και αυτό δεν είναι πολύ σταθερό στα συστήματα αποχέτευσης». Εν αντιθέσει με τους μεταβολίτες της κοκαΐνης, της αμφεταμίνης, της μεθαμφεταμίνης και του MDMA.

Σταθερά είναι τα «υπολείμματα στόχου» στην περίπτωση των μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών, των ψυχοδραστικών ενώσεων, των αναλγητικών, των αντιβιοτικών και των αντιικών, της καφεΐνης, της κεταμίνης, της νικοτίνης και του αλκοόλ.

Χαρακτηριστικά, η αζιθρομυκίνη και η παρακεταμόλη που χρησιμοποιούνται για την καταπολέμηση του SARS-CoV-2.

Επίσης, η ανίχνευση και ποσοτικοποίηση των γενετικών δεικτών του Covid που κωδικοποιούν για τη σύνθεση των πρωτεϊνών νουκλεοκαψιδίου (γενετικός δείκτης Ν2) και φακέλου (γενετικός δείκτης Ε) δείχνουν πόσοι υποφέρουμε.

Η σιταλοπράμη και η βενζαφαξίνη αποκαλύπτουν πόσοι λαμβάνουν αντικαταθλιπτικά.

Η λοραζεπάμη ενημερώνει για το άγχος μας.

Μπορούν να γίνουν μετρήσεις ανά γειτονιά;

Ευθύς εξ αρχής, από τις πρώτες δοκιμές της ανάλυσης των ουσιών που βάζουμε στο σώμα μας και εντοπίζονται στα λύματα έγινε ξεκάθαρο ότι η κλίμακα με ασθενείς (σε περίπτωση ιών) ή χρήστες (σε περίπτωση ουσιών) δεν μπορεί να γίνει πιο μικρή από το επίπεδο μιας πόλης.

«Όταν δοκιμάζεται μεγάλος αριθμός ατόμων, όλα είναι εντελώς ανώνυμα. Μόλις μπείτε σε μικρούς αριθμούς ανθρώπων, τότε αρχίζετε να μπορείτε να δείχνετε με το δάχτυλο μεμονωμένα άτομα. Και τότε μπαίνουν στο παιχνίδι μερικά από τα πιο δύσκολα, ηθικά ερωτήματα».