Ο κύκλος της περιόδου (εμμηνορροϊκός) καθορίζεται από την αύξηση και τη ροή των ορμονών που προετοιμάζουν το σώμα της γυναίκας για την εγκυμοσύνη.
Αυτές οι συχνές αλλαγές στις ορμόνες δεν «μεταμορφώνουν» μόνο τα αναπαραγωγικά όργανα, αλλά, σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, προκαλούν και αλλαγές στον εγκέφαλο.
Σε δύο μελέτες που δημοσιεύτηκαν τον Οκτώβριο, οι ειδικοί πραγματοποίησαν λεπτομερείς σαρώσεις εγκεφάλου σε πολλαπλά σημεία κατά τη διάρκεια του εμμηνορροϊκού κύκλου.
Αυτό που διαπίστωσαν ήταν ότι όγκος ή το πάχος ορισμένων περιοχών του εγκεφάλου αλλάζει σε συνάρτηση με τα επίπεδα των ορμονών.
Η περιοχή του εγκεφάλου που φάνηκε και στις δύο μελέτες ότι επηρεάζεται από τις αλλαγές στις ορμόνες, είναι αυτές του μεταιχμιακού συστήματος, μιας ομάδας εγκεφαλικών δομών που διέπουν τα συναισθήματα, τη μνήμη και τη συμπεριφορά.
«Είναι σαν ο εγκέφαλος να βρίσκεται σε ένα τρενάκι του τρόμου κάθε 28 ημέρες, ή ανάλογα με τη διάρκεια του κύκλου», δήλωσε η Έρικα Κομάσκο, αναπληρώτρια καθηγήτρια για την Υγεία Γυναικών και Παιδιών στο Πανεπιστήμιο της Ουψάλα στη Σουηδία.
«Αυτές οι αλλαγές στον εγκέφαλο μπορεί να αλλάξουν ή να μην αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο πραγματικά ενεργούμε, σκεφτόμαστε και αισθανόμαστε στην καθημερινότητά μας. Έτσι, τα σημαντικά επόμενα βήματα για την επιστήμη είναι να ενώσει αυτά τα κομμάτια του παζλ», εξηγεί από την πλευρά της η Άντριεν Μπέλζ, αναπληρώτρια καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν. «Όμως κατά πόσο οι ορμονικές επιδράσεις στη δομή του εγκεφάλου, επηρεάζουν τον τρόπο λειτουργίας του;» διερωτάται η ίδια.
Πώς οι ορμόνες καθοδηγούν τον εμμηνορροϊκό κύκλο
Κατά τη διάρκεια της περιόδου μιας γυναίκας, η οποία σηματοδοτεί την έναρξη του εμμηνορροϊκού κύκλου, οι ορμόνες βρίσκονται σε χαμηλά επίπεδα. Αυξάνονται όμως δραματικά κατά τη διάρκεια των επόμενων εβδομάδων.
Τα επίπεδα των οιστρογόνων στο αίμα γίνονται οκταπλάσια κατά την ωορρηξία, περίπου την 14η ημέρα, ενώ τα επίπεδα της προγεστερόνης αυξάνονται κατά περίπου 80 φορές επτά ημέρες αργότερα.
Η παραγωγή της ωοθυλακιοτρόπου ορμόνης προτρέπει την ανάπτυξη ενός ωοθυλακίου σε ώριμο ωάριο, ενώ ένα κύμα ωχρινοτρόπου ορμόνης προκαλεί την απελευθέρωση του ωαρίου.
Ένας κύκλος επαναλαμβάνεται κάθε 24 έως 38 ημέρες μέχρι τη μετάβαση στην εμμηνόπαυση, πράγμα που σημαίνει ότι η μέση γυναίκα βιώνει περίπου 450 περιόδους κατά τη διάρκεια της ζωής της.
Αλλαγές στον εγκέφαλο κατά τη διάρκεια του εμμηνορροϊκού κύκλου
Η Βικτόριγια Μπαμπένκο, η οποία διεξήγαγε την έρευνα ως υποψήφια διδάκτωρ στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στη Σάντα Μπάρμπαρα και οι πρώην συνάδελφοί της στο πανεπιστήμιο, χρησιμοποίησαν προηγμένες μεθόδους μαγνητικής τομογραφίας (MRI) για να χαρτογραφήσουν τις δομικές αλλαγές σε ολόκληρο τον εγκέφαλο κατά τη διάρκεια τριών φάσεων του εμμηνορροϊκού κύκλου: της ωορρηξίας, της εμμήνου ρύσεως και της μέσης ωχρινικής περιόδου.
Η μέση ωχρινική φάση λαμβάνει χώρα μεταξύ ωορρηξίας και εμμήνου ρύσεως και χαρακτηρίζεται από μια κορύφωση της προγεστερόνης.
Στις συμμετέχουσες (30 νεαρές γυναίκες με φυσιολογικό κύκλο) έγινε επίσης αιμοληψία για να καταγραφούν με ακρίβεια τα επίπεδα των ορμονών τους κατά τη στιγμή των σαρώσεων.
Τα αποτελέσματα, τα οποία δεν έχουν ακόμη αξιολογηθεί από ομότιμους, δημοσιεύθηκαν στις 10 Οκτωβρίου στη βάση δεδομένων preprint bioRxiv.
Οι υψηλότερες συγκεντρώσεις των οιστρογόνων και της ωχρινοτρόπου ορμόνης συσχετίστηκαν και οι δύο με αλλαγές που υποδηλώνουν ταχύτερη μεταφορά πληροφοριών, όπως είδαν οι ερευνητές κατά την απεικόνιση της λευκής ουσίας του εγκεφάλου.
Η λευκή ουσία είναι ο βαθύτερος εγκεφαλικός ιστός που αποτελείται από νευρικές ίνες που αναμεταδίδουν πληροφορίες από και προς τμήματα του εξωτερικού εγκεφαλικού φλοιού, γνωστού ως φαιά ουσία, η οποία, με τη σειρά της, έγινε παχύτερη με την αύξηση της ωοθυλακιοτρόπου ορμόνης.
Η ορμόνη διέγερσης των ωοθυλακίων «συσχετίστηκε θετικά με το πάχος του φλοιού, γενικά σε ολόκληρο τον εγκέφαλο», δήλωσε η Ελίζαμπεθ Ρίζορ, υποψήφια διδάκτωρ στη δυναμική νευροεπιστήμη στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στη Σάντα Μπάρμπαρα και μία από τους συγγραφείς της μελέτης.
«Ενώ η προγεστερόνη ήταν κάπως αντίθετη, καθώς συσχετίστηκε γενικά με μικρότερο πάχος φλοιού στις περισσότερες περιοχές».
Στην δεύτερη μελέτη, που δημοσιεύθηκε στην επιστημονική επιθεώρηση Nature Mental Health στις 5 Οκτωβρίου, οι ειδικοί κάναραν 27 υγιείς συμμετέχουσες με μαγνητική τομογραφία υψηλής ανάλυσης κατά τη διάρκεια έξι φάσεων του εμμηνορροϊκού κύκλου: εμμηνορρυσιακή, προ-ωοθυλακιορρηξία, ωορρηξία, μετά την ωορρηξία, μέση ωχρινική και προεμμηνορροϊκή.
Οι ερευνητές επικεντρώθηκαν στον ιππόκαμπο και στις γύρω περιοχές του μέσου κροταφικού λοβού, οι οποίες υποστηρίζουν ένα ευρύ φάσμα γνωστικών και συναισθηματικών λειτουργιών.
Παράλληλα, πραγματοποίησαν αιμοληψίες σε κάθε ένα από τα έξι χρονικά σημεία για να συσχετίσουν τις αλλαγές στον εγκέφαλο με τις συγκεντρώσεις των οιστρογόνων και της προγεστερόνης.
Οι αυξήσεις των οιστρογόνων συνδέθηκαν με την επέκταση του παραϊπποκάμπειου φλοιού, μιας περιοχής του φλοιού της φαιάς ουσίας που παίζει ρόλο στην κωδικοποίηση και ανάκτηση της μνήμης.
Η αυξημένη προγεστερόνη συνδέθηκε με μεγαλύτερο όγκο στον περιρρινικό φλοιό, μια περιοχή που λαμβάνει αισθητηριακές πληροφορίες και είναι επίσης σημαντική για τη μνήμη.
Και τα υψηλά οιστρογόνα σε συνδυασμό με χαμηλή προγεστερόνη συνδέθηκαν με μια διευρυμένη περιοχή του ιππόκαμπου, μια περιοχή απαραίτητη για την αυτοβιογραφική μνήμη.
Οι δύο μελέτες εξέτασαν διαφορετικά ανατομικά χαρακτηριστικά του εγκεφάλου και έτσι, τα αποτελέσματά τους δεν μπορούν να συγκριθούν άμεσα.
Η πρώτη σάρωσε ολόκληρο τον εγκέφαλο, συμπεριλαμβανομένης της λευκής ουσίας, και μέτρησε το πάχος του φλοιού, ενώ η δεύτερη επικεντρώθηκε σε μια περιοχή του εγκεφάλου με φαιά ουσία και ανέλυσε τον όγκο του φλοιού.
Ωστόσο, και οι δύο επιβεβαιώνουν ότι η μορφολογία του εγκεφάλου αλλάζει κατά τη διάρκεια του εμμηνορροϊκού κύκλου, με συνέπεια και ταυτόχρονα με τα επίπεδα των ορμονών.
«Για τις περισσότερες γυναίκες, για το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας, αυτή η αύξηση και η ροή των ορμονών κατά τη διάρκεια του εμμηνορροϊκού κύκλου είναι τόσο σταθερή όσο οι παλίρροιες», δήλωσε η συγγραφέας της πρώτης μελέτης Έμιλι Τζέικομπς, αναπληρώτρια καθηγήτρια Ψυχολογικών και Εγκεφαλικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στη Σάντα Μπάρμπαρα.
Δραματικές οι επιδράσεις των οιστρογόνων στον εγκέφαλο
Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, ένα πρωτοποριακό πείραμα αποκάλυψε τις δραματικές επιδράσεις των οιστρογόνων στον εγκέφαλο θηλυκών αρουραίων.
Οι επιστήμονες μέτρησαν τον αριθμό των δενδριτικών ακάνθων (μικρές προεξοχές κατά μήκος των διακλαδώσεων των νευρώνων που χρησιμεύουν ως σημεία επαφής από το ένα κύτταρο στο επόμενο) στον ιππόκαμπο κατά τη διάρκεια του εμμηνορροϊκού κύκλου των τρωκτικών διάρκειας 4-5 ημερών.
Μεγαλύτερη πυκνότητα δενδριτικών ακάνθων σημαίνει πρακτικά ενισχυμένη συνδεσιμότητα μεταξύ των νευρώνων στον εγκέφαλο.
Στην αρχή του κύκλου, όταν τα οιστρογόνα είναι χαμηλά, η πυκνότητα των δενδριτικών ακάνθων βρίσκεται στο χαμηλότερο σημείο της.
Κατά τη διάρκεια των επόμενων ημερών, τα επίπεδα οιστρογόνων αυξάνονται σταδιακά και κορυφώνονται.
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, αρχίζουν να πολλαπλασιάζονται περισσότερες άκανθες και η πυκνότητά τους αυξάνεται κατά περίπου 30%.
Προς το τέλος του κύκλου, οι άκανθες υποχωρούν και η διαδικασία ξεκινά από την αρχή.
Τα τρέχοντα αποτελέσματα υποδηλώνουν ότι μια παρόμοια κυκλική διακύμανση στους νευρώνες θα μπορούσε να συμβαίνει και στους ανθρώπους.
«Οι μελέτες δημιουργούν μια αρκετά ισχυρή βάση για μελλοντικές μελέτες που θα διερευνήσουν αν η δομή του εγκεφάλου έχει αντίκτυπο στη λειτουργία και τη συμπεριφορά του εγκεφάλου, η οποία στη συνέχεια θα αποκτήσει σημασία για την ψυχική υγεία», κατέληξε η Κομάσκο.
